Να Έχεις ή Να Είσαι;

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Ένα γνώρισμα των ανθρώπων της εποχής μας είναι η απάθεια, η πλήρης αδιαφορία. Η αδιαφορία αυτή δεν αφορά μόνο την προσωπική ζωή αλλά εκτείνεται στους πάντες και στα πάντα ακόμα και σε ό,τι αφορά τα παιδιά και τα εγγόνια. Δεν είναι όμως, δυστυχώς, ένα τωρινό φαινόμενο.

Ο Εριχ Φρομ έδωσε τη δική του ερμηνεία γι’αυτό το φαινόμενο ήδη από το μακρινό 1976 στο βιβλίο του «Να έχεις ή να είσαι;».

Θεωρεί ότι αυτή η έλλειψη ενδιαφέροντος ακόμα και για τα μέλη της ίδιας της οικογένειας είναι αποτέλεσμα του ανθρώπου της «αγοράς», ενός ανθρώπου που δεν έχει εγγύτητα με τον εαυτό του, ενός ανθρώπου που αλλάζει σύμφωνα με όσα του επιτάσσουν, δεν ενδιαφέρεται για τη φιλοσοφία ούτε για θρησκευτικά θέματα, αποφεύγει τα αισθήματα είτε αυτά είναι κακά είτε καλά, ενός ανθρώπου που ενδιαφέρεται μόνο για την εκτέλεση των καθηκόντων του με τη μέγιστη δυνατή αποτελεσματικότητα, ένας άνθρωπος μηχανή. Ακόμα και ο καταναλωτισμός του γίνεται με αδιαφορία, καταναλώνει τα αντικείμενα όπως καταναλώνει φίλους, εραστές κτλ.

Αναφέρεται δε στην έρευνα του Μισέλ Μακόμπι «Gamesman – The New Corporate Leader». Ο Μακόμπι ανέλυσε τον χαρακτήρα 250 διοικητικών υπαλλήλων και μηχανικών μία από τις μεγαλύτερες αμερικανικές εταιρείες. Τα συμπεράσματα ήταν εντυπωσιακά.

Οι άνθρωποι αυτοί έδιναν υπερβολική σημασία στη «λογική» και θεωρούσαν την εργασία είτε ως μέσο για την απόκτηση οικονομικής ασφάλειας είτε ότι δεν τους προκαλούσε ενδιαφέρον που να  διατηρείται από μόνο του. Οσον αφορά την «κλίμακα αγάπης» έδειχναν είτε ένα περιορισμένο ενδιαφέρον ή δεν μπορούσαν καθόλου να αγαπήσουν. 

Πρόκειται λοιπόν για άτομα που χαρακτηρίζονται από αυτό που ο Φρομ αποκαλεί 

«συναισθηματική ατροφία».

Παραθέτει επίσης κάποια πολύ ενδιαφέροντα χωρία από το έργο του Αλβερτ Σβάιτσερ «Die Schuld der Philosophie an dem Nierdergang der Kultur» το οποίο εκδόθηκε το 1923. Θα σταθώ σε ένα απόσπασμα ενός από αυτά«Έχουμε έτσι μπει σε έναν νέο μεσαίωνα. Μέσα από μία πράξη γενικής αποδοχής, η ελευθερία της σκέψης τέθηκε εκτός λειτουργίας καθώς πολλοί άνθρωποι παραιτούνται μόνοι τους από το να σκέφτονται ως άτομα ελεύθερα και άγονται από την ομάδα στην οποία ανήκουν…Θυσιάζοντας όμως την ανεξαρτησία της σκέψης μας, χάσαμε – και αυτό ήταν αναπόφευκτο – την πίστη μας στην αλήθεια».

Ο Φρομ υποστηρίζει ότι για να μπορέσει να επιβιώσει η δυτική κοινωνία και η ανθρώπινη φυλή γενικότερα θα πρέπει οι άνθρωποι να επιβληθούν στην τεχνολογία αλλά και στις «παράλογες κοινωνικές δυνάμεις και θεσμούς» αλλά για να γίνει αυτό θα πρέπει να έχουν ένα όραμα και να μπορούν να καταλάβουν πως μπορεί να πραγματοποιηθεί βήμα προς βήμα. 

Πέραν των φωτισμένων μυαλών που πρέπει να δημιουργήσουν και να στηρίξουν το όραμα, οι άνθρωποι πρέπει να δημιουργήσουν εκατοντάδες χιλιάδες μικρές ομάδες οι οποίες θα λαμβάνουν αποφάσεις για τα προβλήματα σε όλους τους τομείς της ζωής από την οικονομία μέχρι την παιδεία και την εξωτερική πολιτική. Συμπίπτει, σε αυτό το σημείο, με το Τάο Τε Κινγκ, το κλασικό βιβλίο του Ταοϊσμού, σύμφωνα με το οποίοτο μεγάλο κατόρθωμα γίνεται με μία σειρά μικρών πράξεων. 

Για να πραγματοποιηθεί όμως αυτό, ο άνθρωπος θα πρέπει να αποκεντρωθεί τόσο στη βιομηχανία όσο και στην πολιτική και να σκέπτεται. Ιδιαίτερα επικριτικός είναι στο θέμα των εκλογών. Αναφέρει χαρακτηριστικά (πολύ επίκαιρο κατά τη γνώμη μου) ότι «από μία άποψη, το να ψηφίζεις στις πολιτικές εκλογές είναι ακόμη χειρότερο από το να απαντάς στις δημοσκοπήσεις, καθώς στις εκλογές, η σκέψη θολώνει μέσα από υπνωτικές, κατά κάποιο τρόπο, τεχνικές. Οι εκλογές γίνονται μία μελοδραματική σαπουνόπερα, όπου σημασία δεν έχουν τα πολιτικά ζητήματα αλλά οι ελπίδες και οι προσδοκίες των υποψηφίων. Στο μελόδραμα αυτό οι ψηφοφόροι έχουν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν δίνοντας την ψήφο τους στον υποψήφιο που επιλέγουν. Και, παρότι ένα πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού αρνείται να παίξει αυτό το παιχνίδι, η πλειονότητα γοητεύεται με αυτά τα σύγχρονα ρωμαϊκού τύπου θεάματα, όπου, αντί για μονομάχους, κατεβαίνουν στην αρένα οι πολιτικοί».

Κλείνοντας αυτή την πολύ σύντομη ανασκόπηση στο έργο του Φρομ «Να έχεις ή να είσαι;» θα ήθελα να θέσω κι εγώ το ερώτημα.

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Σκεπτόμαστε; Καταλαβαίνουμε πλέον τον λόγο της απάθειάς μας; 

Είμαστε σε θέση να οργανωθούμε σε μικρές ομάδες για να αλλάξουμε τη ζωή μας ή περιμένουμε ακόμα σαν ανώριμα παιδιά να μας πάρει κάποιος από το χέρι και ως δια μαγείας να εξαφανισθούν όλα μας τα προβλήματα; Πιθανόν, όταν αρχίσουμε να τα απαντάμε τότε θα κάνουμε και ένα μικρό αλλά σημαντικό βήμα προς μία καλύτερη ζωή.

Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στη στήλη «Πλάτωνας όχι Πρόζακ» στο ηλεκτρονικό περιοδικό Writers Gang.

mastroyanni.blogspot