Ο εργασιακός βίος στην Ελλάδα και στην Ε.Ε.: επίμονα αποκλίνουσα πορεία

​​«Οι μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα ήταν πολύ πιο εκτεταμένες απ’ ό,τι στην Ε.Ε.». «Σε σχέση με το παρελθόν, οι Ελληνες δουλεύουν πολύ περισσότερο». «Οι αλλεπάλληλες μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας και το ασφαλιστικό από το 2010 έχουν αλλάξει άρδην την εργασία και τη συνταξιοδότηση».

Υποθέτουμε όλοι ότι η ελληνική πλευρά στις διαπραγματεύσεις με τους θεσμούς θα βασίζεται σε τέτοιες αιτιάσεις. Τελικό συμπέρασμα το «φτάνει πια!», ως ηχηρό επιχείρημα για να μπει τέλος στην «απορρύθμιση της αγοράς εργασίας».

Και όμως. Στοιχεία της Eurostat για το πόσο δουλεύουν οι Ελληνες –τη διάρκεια του εργασιακού βίου– διαψεύδουν τις διαπιστώσεις αυτές: Υπάρχει μια αποκλίνουσα πορεία στη διάρκεια εργασιακής ζωής, καθώς η απόσταση μεταξύ Ελλάδας και Ευρωζώνης μεγαλώνει. Οι άνδρες εργάζονται το 2015 λιγότερο απ’ ό,τι το 2000. Η απόσταση που χωρίζει άνδρες και γυναίκες είναι από τις μεγαλύτερες στην Ε.Ε., καλύτερη μόνο από τη Μάλτα και την Ιταλία. 15 χρόνια «μεταρρυθμίσεων» δεν είχαν καμιά σχεδόν επίπτωση. Ο τρόπος που ενσωματώνεται η εργασία στη ζωή μας παραμένει εξόχως προβληματικός και άνισος.

Ο δείκτης διάρκειας εργασιακής ζωής

Τα ανησυχητικά αυτά στοιχεία προκύπτουν από τον δείκτη «Διάρκεια εργασιακής ζωής» (duration of working life) που πρόσφατα καθιέρωσε η Eurostat και δημοσιεύει για όλα τα κράτη-μέλη. Ο δείκτης αυτός συμπληρώνει δημογραφικά δεδομένα με τις πραγματικές επιδόσεις της αγοράς εργασίας. Αποτυπώνει πόσα χρόνια ένας μέσος 15χρονος, στο κατώφλι της απασχόλησης, θα περίμενε να εργαστεί, αν η αγορά εργασίας δεν αλλάξει από αυτό που ισχύει τον συγκεκριμένο χρόνο. Ετσι αντανακλά μια σειρά από παραμέτρους. Είναι σημαντικό ότι όλες οι αλλαγές στα εργασιακά από το 2000 και μετά έγιναν για να επηρεάσουν αυτές τις παραμέτρους:

• Το πόσο γρήγορα ενσωματώνονται οι νέοι στην απασχόληση.

• Το πόσο γρήγορα (και αν) ξαναμπαίνουν οι μητέρες αν διακόψουν την εργασία όταν τα παιδιά είναι μικρά.

• Τις άλλες ανατροπές απασχόλησης – για στρατιωτική θητεία, ανεργία, εκπαίδευση.

• Την ηλικία απόσυρσης από την εργασία και συνταξιοδότησης.

• Το πόσο διαφέρουν τα παραπάνω ανά επάγγελμα ή ανά φύλο.

Ο αριθμός που προκύπτει εμπεριέχει περιληπτικά το σωρευτικό αποτέλεσμα όλων των αλλαγών που έχουν γίνει στα εργασιακά τα τελευταία 15 χρόνια. Είναι κάτι σαν μικρογραφία του αποτελέσματος των μεταρρυθμίσεων. Αν τα επιχειρήματα για απορρύθμιση των εργασιακών έχουν βάση, θα έπρεπε να βλέπουμε εκτεταμένες αλλαγές στον δείκτη αυτό – τόσο διαχρονικά όσο και σε σχέση με άλλες χώρες.

Και όμως. Τα τρία διαγράμματα που ακολουθούν αποκαλύπτουν μια άκρως απογοητευτική εικόνα, που μάλλον συντείνει σε ακινησία και ανεπάρκεια των αλλαγών.

Τρία διαγράμματα

Διάγραμμα πρώτο: Η συγκριτική εικόνα στην Ε.Ε. σήμερα. Η Ελλάδα είναι τρίτη από το τέλος ως προς το σύνολο άνδρες/γυναίκες. Δουλεύουμε περισσότερο μόνο από την Ιταλία και τη Βουλγαρία. Στη Σουηδία εργάζονται 9 χρόνια περισσότερο από εμάς, στη Γερμανία 6. Η διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι από τις μεγαλύτερες (καλύτερη μόνο από την Ιταλία και τη Μάλτα). Μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση είναι ότι, ενώ ο εργασιακός βίος είναι περί τα 35 χρόνια στην Ελλάδα, η μέση διάρκεια ασφάλισης είναι μόνο 25. Ο μέσος Ελληνας εργάζεται χωρίς ασφάλιση για το ένα τρίτο της ζωής του.

Διάγραμμα δεύτερο: Μεταβολές από το 2000. Οι χώρες που αρχικά έμοιαζαν με την Ελλάδα –όπως αυτές της Μεσογείου– άλλαξαν πολύ ταχύτερα. Οι άνδρες στην Ελλάδα εργάζονται δύο χρόνια λιγότερα από το 2000, ενώ οι γυναίκες είναι στον μέσο όρο της Ε.Ε. Αντιθέτως οι Ισπανίδες εργάζονται κατά 8 χρόνια περισσότερο, οι Κύπριες κατά 6, οι Ιταλίδες και Γαλλίδες 4.

Διάγραμμα τρίτο: Τάσεις απόκλισης από το 2000. Η απόσταση μεταξύ Ελλάδας και Ευρωζώνης μεγαλώνει, έχοντας σχεδόν τριπλασιαστεί στα δεκαπέντε χρόνια. Κατά τη δεκαετία της ευμάρειας μεταξύ 2000 και 2010, όταν η Ευρώπη άλλαζε τη συμπεριφορά της, η Ελλάδα παρέμεινε στάσιμη. Η στασιμότητα στην Ελλάδα αναλύεται από μείωση στη διάρκεια εργασίας μεταξύ ανδρών και αύξηση μεταξύ γυναικών. Η Ευρωζώνη σήμερα δουλεύει όσο οι Ελληνες πριν από 15 χρόνια, οι οποίοι όμως στο μεταξύ μείωσαν την εργασία τους κατά δύο χρόνια. Η μείωση αυτή επιταχύνεται το 2010 και οφείλεται κυρίως στην πρόωρη συνταξιοδότηση. Ως προς τις γυναίκες, παντού νεότερες ηλικίες δουλεύουν περισσότερο από τις μητέρες τους, και έτσι υπάρχει αυξητική τάση. Η τάση, όμως, αυτή αντί να είναι ταχύτερη από την Ε.Ε. –αφού το σημείο εκκίνησης ήταν πολύ χαμηλότερο– μόλις που κρατά μια σταθερή απόσταση από την Ευρωζώνη.

Η εικόνα αυτή κολακεύει την Ελλάδα. Εμφανίζεται δηλαδή ως καλύτερη απ’ ό,τι στην πραγματικότητα, αφού αγνοεί την ανισότητα: Οι Ελληνες αγρότες και οι αυτοτελώς απασχολούμενοι εργάζονται πολύ περισσότερο από τον μέσο όρο. Ο μέσος όρος στην Ελλάδα δηλαδή υποκρύπτει μια προνομιούχα ομάδα που εργάζεται πολύ λιγότερο. Ομοίως, δεν περιλαμβάνει αυτούς που αναγκάστηκαν να φύγουν από την Ελλάδα για να βρουν δουλειά.

Τι σημαίνει αυτό για την κοινωνία;

Τι επιπτώσεις έχει αυτή η εικόνα για την ελληνική κοινωνία;

• Η ελληνική αγορά εργασίας λειτουργεί ακόμη με «σπάταλο τρόπο» – δεν αξιοποιεί τις δυνατότητες του πληθυσμού. Αυτό θίγει την παραγωγή και την ανταγωνιστικότητα. Θίγει ακόμη την κοινωνική προστασία και τις προοπτικές ανταπόκρισης στην αύξηση του αριθμού συνταξιούχων.

• Τα λιγότερα χρόνια εργασίας των γυναικών αντανακλώνται σε μικρότερες συντάξεις και μεγαλύτερη εξάρτησή τους από άλλα μέλη της οικογένειας.

• Τα αλλεπάλληλα ασφαλιστικά νομοσχέδια έχουν επιταχύνει την έξοδο στη συνταξιοδότηση χωρίς να έχουν αποτέλεσμα στην επιμήκυνση του εργασιακού βίου.

• Υπάρχουν ακόμη τεράστια περιθώρια τόνωσης της συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας. Αυτό θα αυξήσει την παραγωγή, αλλά πρωτίστως θα μειώσει τα κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ίδιες λόγω των χαμηλών συντάξεων.

• Πολλές από τις πρωτοβουλίες της τελευταίας περιόδου, όπως η επέκταση ασφαλιστικών εισφορών σε νέες κατηγορίες εισοδήματος ή οι περιορισμοί στην απασχόληση συνταξιούχων, κινούνται στην αντίθετη κατεύθυνση.

Ολες οι παρεμβάσεις στα εργασιακά από το 2000 και μετά ανέφεραν ως κεντρικό στόχο τους τη βελτίωση των παραμέτρων από τις οποίες εξαρτάται η διάρκεια του εργασιακού βίου και ότι στόχευαν στη σύγκλιση με την Ευρώπη. Με τα ίδια τους τα κριτήρια, δηλαδή, οι παρεμβάσεις στα εργασιακά απέτυχαν παταγωδώς.

Η απογοήτευση που αποπνέει η διαχρονική αποτυχία πιστοποιεί κάτι που αρνούμαστε να κατανοήσουμε: Οτι η «προστασία» που εξασφαλίζει η εργατική νομοθεσία στους εργαζομένους έχει λειτουργήσει συστηματικά εναντίον των ίδιων τους των συμφερόντων. Αν θέλουμε να αλλάξει η κατάσταση, πρέπει να σκεφτούμε όχι πώς θα διατηρηθούν τα πράγματα ως έχουν, αλλά πώς να τα αλλάξουμε.

* Ο κ. Πλάτων Τήνιος είναι επ. καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.

Kathimerini