Summerhill - Το σχολείο που ονειρεύεσαι υπάρχει!

- Ιδρύθηκε το 1921 από τον A.S.Neill. Βρίσκεται στο Λέιστον της Αγγλίας, μια πόλη λίγο πιο βόρεια από το Λονδίνο.

- Είναι ιδιωτικό σχολείο για παιδιά 6-17 χρονών (Δημοτικό-Γυμνάσιο-Λύκειο). Λειτουργεί ως οικοτροφείο, δηλαδή οι μαθητές τρώνε και κοιμούνται εκεί. Σήμερα έχει 90 περίπου μαθητές (από διάφορες χώρες του κόσμου) και 10 καθηγητές.

- Είναι σχολείο "αντιαυταρχικής αγωγής". Η βασική φιλοσοφία του είναι ότι τα παιδιά μαθαίνουν καλύτερα όταν είναι ελεύθερα παρά όταν εξαναγκάζονται. Γι'αυτό όλα τα μαθήματα είναι προαιρετικά και οι μαθητές αποφασίζουν μόνοι τους πως θα αξιοποιήσουν τον χρόνο τους.

- Το σχολείο διοικείται από τους ίδιους τους μαθητές και τους καθηγητές. Τρεις φορές την εβδομάδα γίνεται η σχολική συνέλευση, στην οποία λύνονται καθημερινά προβλήματα και ψηφίζονται οι νόμοι του σχολείου. Όλοι έχουν ίσο δικαίωμα ψήφου.

- Τα μαθήματα που προσφέρονται εκτός από τα κλασσικά (Αγγλικά, Μαθηματικά, Φυσικές Επιστήμες κλπ.), είναι Ξυλουργική, Ηχοληψία-dj, Μουσική, Φωτογραφία, Ζωγραφική, Θέατρο, Μαγειρική, Καράτε, Ιππασία κ.ά. Στην αρχή κάθε τριμήνου οι μαθητές δηλώνουν ποια μαθήματα θέλουν να παρακολουθήσουν και με βάση τις επιλογές τους βγαίνει το ωρολόγιο πρόγραμμα.

- Πριν αποφοιτήσουν οι μαθητές δίνουν - αν θέλουν - τις εθνικές απολυτήριες εξετάσεις. Οι περισσότεροι μαθητές του Summerhill επιλέγουν να δώσουν αυτές τις εξετάσεις και έχουν ποσοστά επιτυχίας υψηλότερα από τον μέσο όρο των υπόλοιπων Βρετανικών σχολείων. Το ίδιο ισχύει και για τις εξετάσεις εισαγωγής στο Πανεπιστήμιο (GSCEs).

- Οι σχέσεις του Summerhill με την Βρετανική κυβέρνηση δεν είναι οι καλύτερες. 'Εχει επιθεωρηθεί περισσότερες φορές από οποιοδήποτε άλλο σχολείο στην χώρα. Το 1999, μετά από μία μεγάλης έκτασης επιθεώρηση, ο Υπουργός Παιδείας απείλησε το σχολείο με κλείσιμο αν μέσα σε έξι μήνες δεν άλλαζε την τακτική των προαιρετικών μαθημάτων. Το σχολείο κατέφυγε στη δικαιοσύνη. Τον Μάρτιο του 2000, μπροστά σε ένα ειδικό δικαστήριο και μετά από τέσσερις μέρες ακροάσεων, όλοι οι ισχυρισμοί της κυβέρνησης κατέρρευσαν. Το Summerhill κέρδισε το δικαίωμα να επιθεωρείται με κριτήρια που σέβονται τη φιλοσοφία του.

Ο A.S.Neill (1883-1973) ήταν εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Υποστήριζε ότι τα παιδιά έχουν δικαιώματα, ότι δεν ανήκουν σε γονείς και καθηγητές και ότι είναι έγκλημα να τα χτυπάς και σοβαρό λάθος να τα εξαναγκάζεις να κάνουν πράγματα που δεν θέλουν (εκτός αν έτσι προστατεύεις άλλους). Οι ιδέες του αυτές, που στην εποχή του θεωρήθηκαν αναρχικές, βρίσκονται σήμερα στην Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Σύμφωνα με την εφημερίδα Times, ο Neill είναι ένας από τους δώδεκα κορυφαίους Βρετανούς παιδαγωγούς της χιλιετίας "Στο Summerhill οι μαθητές θα αγωνιζόντουσαν μέχρι θανάτου για το δικαίωμα να αυτοδιοικούνται. Κατά τη γνώμη μου μία μαθητική συνέλευση έχει μεγαλύτερη αξία από τα μαθήματα μιας ολόκληρης εβδομάδας" A.S.Neill.

Το πρώτο πράγμα που σ'εντυπωσιάζει φτάνοντας στο Summerhill είναι ότι δεν έχει πόρτα. Απλά στρίβεις σ'ένα δρομάκι και είσαι μέσα. Ποιο ιδιωτικό σχολείο δεν έχει πόρτα, κάγκελα και φύλακες;

"Η Ζόι θα'ρθει σε 10 λεπτά" μας λέει η γραμματέας. Η Ζόι Ρέντχεντ είναι η σημερινή διευθύντρια (κορη του ιδρυτή A.S.Neill).

Όσο περιμένουμε, ξεφυλλίζουμε το διαφημιστικό φυλλάδιο του σχολείου. 'Εχει ελάχιστες φωτογραφίες από μαθήματα. Κυρίως είναι φωτογραφίες παιδιών που παίζουν, που τρέχουν, που γελάνε αλλά και που κλαίνε. "Τα παιδιά είναι ελεύθερα να δοκιμάζουν όλα τα συναισθήματα - ακομα και τ'αρνητικά" λέει από κάτω η λεζάντα. Υπάρχουν και φωτογραφίες αποφοίτων με το επάγγελμα που διάλεξαν: Επιχειρηματίες, καλλιτέχνες, film starts (Ρεμπέκα ντε Μορνέ η πιο διάσημη), αγρότες, γιατροί, δικηγόροι, καθηγητές Πανεπιστημίου... Αυτό είναι και ένα από τα αινίγματα που ήρθαμε να λύσουμε στο Summerhill: Πώς μπορεί ένα σχολείο (που για τα ελληνικά δεδομένα είναι ξέφραγο αμπέλι) να πραγματοποιεί, έστω και από σπόντα, το όνειρο κάθε Ελληνίδας μάνας: να δει το παιδί της γιατρό ή δικηγόρο...

Η Ζόι δεν θυμίζει σε τίποτα διευθύντρια. Απλή στο ντύσιμο, απλή στις χαιρετούρες, δε φαίνεται να την ενδιαφέρουν και πολύ οι δημόσιες σχέσεις. Εξάλλου είναι συνηθισμένη στους δημοσιογράφους. Στο σχολείο υπάρχει κάθε τρίμηνο μια "visitor's day" για επισκέπτες και δημοσιογράφους απ'όλο τον κόσμο. Εμείς από δυσπιστία δε διαλέξαμε αυτή τη μέρα, για να έχουμε μια πιο "αντικειμενική" ματιά. "Ακολουθήστε με" μας λέει και αρχίζει να μας ξεναγεί στο "προαύλιο" του σχολείου. Το προαύλιο είναι 45 στρέμματα! 'Εχει γήπεδο ποδοσφαίρου, γήπεδο χόκεϊ, πισίνα, ένα μικρό δάσος... "Το καλοκαίρι τα παιδιά κατασκηνώνουν εκεί" μας λέει. "Φτιάχνουν μόνοι τους τέντες, σκηνές..."

Υπάρχουν μέρη που τα παιδιά απαγορεύουν σ'εσάς τους μεγάλους να πάτε;

Όχι. Αν θέλουν να μείνουν μόνα, έχουν τα δωμάτιά τους. Γιατί να υπάρχουν απαγορευμένοι χώροι; Είμαστε όλοι ίσοι. Οι μεγάλοι είναι απλά... μεγάλοι, δεν είναι κάτι ιδιαίτερο. Μας δείχνει ένα τεράστιο δέντρο. Είναι η "μεγάλη βελανιδιά", σήμα κατατεθέν του σχολείου σε πολλές φωτογραφίες. Από τα κλαδιά της κρέμονται μακριά σχοινιά. Τα παιδιά συχνά ανεβαίνουν στο δέντρο, πιάνουν το σχοινί, πέφτουν στο κενό και κάνουν αιωρήσεις...

Έχουν κάνει ποτέ μάθημα πάνω στη βελανιδιά;

Έχουν κάνει πειράματα με τη βαρύτητα.

Δεν είναι επικίνδυνο να ανεβαίνουν τόσο ψηλά;

Είναι λίγο επικίνδυνο, αλλά εμείς το επιτρέπουμε. Αυτό είναι βασικό στη φιλοσοφία του Summerhill. Επιτρέπουμε στα παιδιά να εκτίθενται σε κάποιους κινδύνους.

Σωματικούς κινδύνους;

Όχι μόνο σωματικούς. Μιλάω και για συναισθηματικούς κινδύνους. Όταν ζεις σ'ένα ελεύθερο περιβάλλον, όπως εμείς εδώ, εκτίθεσαι ανά πάσα στιγμή για το ποιος είσαι, τι λες και τι κάνεις. Μαθαίνεις ρισκάροντας και κάνοντας λάθη. Κι αυτός είναι ο σωστός τρόπος να μαθαίνεις.

Πες μας ένα παράδειγμα συναισθηματικού ρίσκου.

Το να εκθέσεις ένα κομμάτι του εαυτού σου, το οποίο σ'ένα συμβατικό περιβάλλον δε θα τολμούσες να εκθέσεις. Εδώ τα παιδιά ξέρουν ότι μπορουν να είναι μερικές φορές κακά, να κλέψουν κάτι ή να είναι αγενή το ένα με το άλλο. Νιώθουν αρκετά άνετα ώστε να πειραματιστούν μ'ένα κομμάτι του εαυτού τους. Εννοείται, βέβαια, ότι μετά κάποιος θα τους καταγγείλει, θα τους φέρει στη σχολική συνέλευση και θα φάνε πρόστιμο. Αλλά αυτό δεν έχει σημασία. Σημασία έχει ότι ανακαλύπτεις τι συμβαίνει όταν είσαι αγενής με τους άλλους.

Δηλαδή στο Summerhill επιτρέπεται να είσαι κακός;

Όχι, δεν καταλάβατε. Δεν επιτρέπεται! Αν σε χτυπήσω, θα φάω προστιμο. Αλλά ηθικά δεν το θεωρούμε κάτι ανεπίτρεπτο. Δεν πιστεύουμε ότι είσαι ξαφνικά χειρότερος άνθρωπος, αλλά ότι περνάς μια κακή. φάση. Αυτό είναι όλο. Και είναι τελείως διαφορετικό από τα περισσότερα σχολεία όπου όταν είσαι κακός, σε χαρακτηρίζουν και κακό. Αυτή είναι μια λεπτή και σημαντική διαφορά.

Στην ενήλική ζωή όταν είσαι κακός, πας φυλακή...

Ακριβώς! Γι'αυτό καλό είναι να μαθαίνεις όσο καιρό είσαι ανήλικος! (γέλια)

Όταν κάποιος "τρώει πρόστιμο", τι εννοείες; Πραγματικά λεφτά;

Ναι, είναι βέβαια γελοία πρόστιμα (συνήθως λίγες πένες ή άντε μερικές λίρες). Σημασία δεν έχει το ποσό, αλλά το γεγονός ότι έρχεσαι σε δύσκολη θέση στη συνέλευση μπροστά σε όλους. Και άλλες φορές δεν είναι ποσό, είναι μια τιμωρία, π.χ. όταν έρθει η ώρα του φαγητού θα μπεις στο τέλος της ουράς. Η τιμωρία προσαρμόζεται στο δράστη και στο... έγκλημα. Συνεχίζουμε την ξενάγηση. Περνάμε από το θέατρο (ένα μικρό ξύλινο θέατρο), την αίθουσα μουσικής, το στούντιο ηχογράφησης, το ξυλουργείο (τον πιο δημοφιλή χώρο του σχολείου) και καταλήγουμε στα δωμάτια των παιδιών. Τα μεγαλύτερα παιδιά (13-17 χρονών) ζουν μόνα τους κι έχουν τα δικά τους δωμάτια. Τα μικρότερα ζουν με τους "house parents", ενήλικους που τα προσέχουν. Ζητάμε από την Ζόι την άδεια να τριγυρίσουμε για λίγο μόνοι μας στο σχολείο. "Δεν το επιτρέπω συνήθως" μας λέει. "Τον περασμένο μήνα είχε έρθει ένας δημοσιογράφος από τους Timew και ήμουν όλη την ώρα μαζί του". Είναι αλήθεια ότι πριν μερικά χρόνια μια εφημερίδα δωροδόκησε μαθητές για να φωτογραφηθούν γυμνοί στο γρασίδι; Ναι, το δοκίμασε, αλλά οι μαθητές είπαν "όχι". Συχνά στη Βρετανία οι εφημερίδες θέλουν να βγάζουν μια κακή εικόνα για το σχολείο.

Γιατί;

Δεν ξέρω... 'Ισως γιατί ένα "κακό" Summerhill πουλάει πιο πολύ. Πιστεύουν ότι είναι μια ιστορία "too good to be true"... Τέλος πάντωςν, εσάς σας εμπιστεύομαι.

Μην αργήσετε για τη συνέλευση.

Μετά από λίγη ώρα στο Summerhill, αρχίζεις να αισθάνεσαι περίεργα απέναντι στα παιδιά. Για οτιδήποτε πρέπει να τους ζητάς την άδεια. "Θέλεις να μιλήσουμε;", "Σε πειράζει να σε φωτογραφίσουμε;" Τα περισσότερα βέβαια δεν είχαν πρόβλημα. Αλλά δυο-τρία είπαν "Ναι, με πειράζει!"

Η σχολική συνέλευση είναι ο πιο σημαντικός θεσμός του σχολείου. Εκεί λύνονται όλα τα προβλήματα της κοινότητας και ψηφίζονται όλοι οι νόμοι. Η ψήφος ενός 6χρονου παιδιού μετράει όσο η ψήφος της διευθύντριας. Πριν μπούμε γίνεται ψηφοφορία για το "αν επιτρέπεται σε δύο 'Ελληνες δημοσιογράφους να παρακολουθήσουν τη συνέλευση". Ευτυχώς λένε ναι.

Με τι μοιάζει η συνέλευση; Το βασικό είναι ότι ακούνε με προσοχή ο ένας τον άλλο. Αυτή που παρακολουθήσαμε εμείς κράτησε περίπου μια ώρα. 'Εγιναν στην αρχή κάποιες ανακοινώσεις και κάποια παιδιά πήραν άδεια να πάνε σε μια συναυλία. Μετά κάποιο παιδί από την "Επιτροπή Υγείας και Ασφάλειας" κατήγγειλε τον Τζόι, γιατί κάπνιζε στο δωμάτιό του. Το κάπνισμα στα δωμάτια απαγορεύεται για λόγους ασφαλείας (επιτρέπεται μόνο έξω και μακριά από τα μικρά παιδιά), γι'αυτό και το πρόστιμο ήταν βαρύ (5 λίρες). Το πιο ενδιαφέρον όμως σημείο ήταν όταν ο Γουίλ ζήτησε την άδεια να λείψει για το Σαββατοκύριακο και άρχισε να γελάει. Τότε μια καθηγήτρια είπε ότι ο Γουίλ δεν το παίρνει σοβαρά και δεν πρέπει να συζητήσουν το αίτημά του. Τα άλλα παιδιά όμως τον υπερασπίστηκαν.

Το γιατί μας το εξήγησε η Ζόι μετά τη συνέλευση: "Ο Γούλ είναι 14 χρονών και καινούριος στο σχολείο. Ήταν πριν σ'ένα δημόσιο σχολείο και αισθανόταν πολύ αμήχανα που μιλούσε στη συνέλευση, γι'αυτό και χαζογελούσε. Η καθηγήτρια δεν το πρόσεξε αυτό. Το πρόσεξε όμως ένα κορίτσι που καθόταν δίπλα του και είπε 'Δε μας κοροϊδεύει, απλά νιώθει αμήχανα, γι'αυτό γελάει'. Έκανε δηλαδή μια ψυχολογική παρατήρηση που θα περίμενες να την κάνει μόνο ένας μεγάλος".

Ένα παιδάκι όμως που είναι μόνο 6 χρονών τι καταλαβαίνει από αυτή τη συνέλευση;

Πολύ λίγα πράγματα, αλλά δεν έχει σημασία. Σημασία έχει ότι μπορεί να έρθει και ότι μπορεί να σηκώσει το χεράκι του και να ψηφίσει. Κι αυτό του δίνει μια αίσθηση δύναμης.

Εναλλακτική κοινότητα "Πελίτι"

Από χέρι σε χέρι και από καρδιά σε καρδιά

Τεύχος 9

Σεπτέμβριος 2010-2011

Summerhill