Η Μικρασιατική Τραγωδία στον Ιστορικό Απόηχο της επετείου μνήμης των 100 χρόνων

 

Σταύρος Καλεντερίδης

Γράφει η Κλεοπάτρα Τριανταφυλλίδου

Όταν στην ιστορία των εθνών συμβαίνουν ορισμένες οδυνηρές- παταγώδεις αποτυχίες τότε η ιστορική μνήμη αναζητά τους λόγους και τα αίτια που οδήγησαν σε αυτές με δεδομένο ότι αυτά πρέπει να αποτελέσουν παραδείγματα προς αποφυγή για τις μελλοντικές γενεές.

Στη διαλεκτική αυτή αναζήτηση των βασικών αιτιών που οδήγησαν σε μια τέτοια επαχθή κατάσταση πρώτος ο Θουκυδίδης μας έδωσε λαμπρό δείγμα γραφής στο κορυφαίο από στρατηγικής απόψεως έργο του “Θουκιδίδου Ξυγγραφή” όπου αναλύει τις αιτίες και αφορμές που οδήγησαν στην εθνοκτόνο τραγωδία του Πελοποννησιακού πολέμου.

Μελετώντας κανείς σε βάθος τα διδάγματα και αποφθέγματα από αυτό το μνημειώδες έργο αντιλαμβάνεται ότι οι απόγονοί του δε διδάχθηκαν επουδενί τα κορυφαία διδάγματα του Αθηναίου συγγραφέα τα οποία αποτελούν ιερό εγκόλπιο για όλες τις πανεπιστημιακές σχολές και τμήματα στρατηγικής σε όλο τον πλανήτη.

Τί  ακριβώς συνέβη 100 χρόνια πριν και μετετράπη ένας εθνικός θρίαμβος μιας ακαταμάχητης “Ελλάδας των 2 Ηπείρων και των 5 θαλασσών” σε μια ανεπανάληπτη τραγωδία εφάμιλλη της οποίας ίσως μόνο η άλωση της Κωνσταντινούπολης θα μπορούσε να συγκριθεί.

Βρισκόμαστε στον απόηχο ενός πανβαλκανικού πολέμου αλλά και ενός παγκοσμίου πολέμου από τους οποίους η κυριολεκτικά αιματοβαμμένη Ελλάδα εξέρχεται νικήτρια και αυτό όχι χωρίς κόπους και θυσίες αφού σημαντικό κομμάτι της Ελληνικής νεολαίας χάνεται μέσα στη δίνη των φρικτότερων και δυσκολότερων πολέμων που γνώρισε ο 20ος αιώνας.

Εκεί όμως όπου η ανδρεία, η ευφυΐα και η οξυδέρκεια υπερισχύουν εμφανίζεται πάντα η δολερή διχόνοια, κατά τη συμβολική έκφραση του Διονυσίου Σολωμού, για να ανατρέψει ό,τι ωραίο και μεγαλειώδες το ελληνικό δαιμόνιο είχε δημιουργήσει με εκατόμβες θυσιών.

Η διχόνοια αυτή, απαίσια και αποκρουστική, απαντά στο χαρακτηριστικό “εθνικός διχασμός” και είναι αυτός που μετατρέπει τον θρίαμβο σε ολοκαύτωμα. Είναι αυτός που δεν αφήνει να δει κανείς κατάματα την αλήθεια και να επιχειρήσει με πνεύμα καθαρό την ολοκλήρωση ενός θριάμβου.

Έτσι, φωνές νηφάλιες που ακούγονται στα χρόνια εκείνα, τόσο κοντινά και τόσο μακρινά, κάνουν λόγο για το αδόκιμο της επεμβάσεως στον μικρασιατικό στρατηγικό χώρο ζυγίζοντας τα υπέρ και τα κατά τα οποία κατά την άποψή τους θα συντελούσαν σε μια άνευ προηγουμένου κραυγαλέα αποτυχία. Αλλοίμονο όμως ομιλούν εις ώτα μη ακουόντων σα να επρόκειτο για την ευαγγελική ρήση «φωνή βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ».

Την αδυναμία των πολιτικών να κατανοήσουν σε βάθος τους κινδύνους που εμπεριείχε μια παρόμοια απόπειρα έρχεται να εντείνει η πολιτική ανωριμότητα και σύγκρουση μέχρι εσχάτων των κορυφαίων του εθνικού δράματος Βενιζελικών από τη μια πλευρά και βασιλικών από την άλλη που θα αποτελέσει εν κατακλείδι και την ταφόπλακα του πλέον ενδόξου ελληνικού εγχειρήματος της νεότερης εποχής που αποτελούσε τα χρόνια εκείνα η Μεγάλη Ιδέα.

Ήδη ο ελληνικός στρατός από τον Μάιο του 1919 έχει ξεκινήσει την υλοποίησή ενός μεγαλειώδους εγχειρήματος που οδηγεί στην κατάληψη της Σμύρνης, ενός εκ των κορυφαίων δημιουργημάτων του ελληνικού πολιτισμού ανά τους αιώνες.

Η Σμύρνη της Μεγάλης Ελλάδος, μιας πόλεως η οποία με την ανάπτυξη και τη δημιουργικότητα των κατοίκων της κάνει την Αθήνα και την υπόλοιπη Ελλάδα να μοιάζουν μπροστά της σαν ένα μικρό χωριό.

Από την άλλη πλευρά, ένας πανίσχυρος ελληνικός στρατός που υπερβαίνει τον αριθμό των 200.000 ανδρών σε διαδοχικές φάσεις, αήττητος μέχρι τη στιγμή εκείνη στις μεγαλύτερες πολεμικές δοκιμασίες του αιώνα δείχνει ικανός να εκπληρώσει τον οποιονδήποτε πολεμικό άθλο.

Η σουλτανική Τουρκία κυριολεκτικά διαλυμμένη μετά από 6 αιώνες αδιαμφισβήτητης υπεροχής στη Μέση Ανατολή και τα Βαλκάνια μετρά κυριολεκτικά μέρες πριν ξεψυχήσει οριστικά. Ένας αδύναμος Σουλτάνος, περιορισμένος από τις Μεγάλες Δυνάμεις που τον κρατούν κυριολεκτικά όμηρο στην Κωνσταντινούπολη, είναι αδύναμος να πράξει το οτιδήποτε.

Από την άλλη πλευρά, ένας ικανότατος στρατηγός που ακούει στο όνομα Μουσταφά Κεμάλ, πλήρως απογοητευμένος από την εξέλιξη των πραγμάτων αναλαμβάνει τον ρόλο να μεταφέρει ως εντολοδόχος την οδυνηρή ήττα του σουλτανικού κράτους στους μπέηδες και πασσάδες της Ανατολής οι οποίοι αντιδρούν στον διαμελισμό της αυτοκρατορίας και αντιτίθενται στη συνθηκολόγηση του Σουλτάνου και κυρίως βεβαίως επέκταση της Ελλάδας και την ενσωμάτωση της περιοχής της Δυτικής Μικράς Ασίας με επίκεντρο τη Σμύρνη. Έτσι ξεκινά η πρώτη πράξη του δράματος.

Ο Μουσταφά Κεμάλ φτάνοντας στην Σαμψούντα αποφασίζει την τελευταία εκείνη στιγμή να αλλάξει στρατόπεδο και να αντισταθεί άκουσον άκουσον “στον θρασύτατο” ιμπεριαλιστή που είναι η Ελλάδα. Και στην παράφρονα αυτή (από απόψεως συγκρίσεως δυνάμεων) ενέργειά του, η οποία εκ των υστέρων θα αποδεικνυόταν σοφή και σωτήρια, έχει ως συμμάχους την μπολσεβίκικη Σοβιετική Ένωση του Λένιν αλλά και άλλους πρώην συμμάχους της Ελλάδας, οι οποίοι στην κρίσιμη εκείνη στιγμή θα αρχίσουν να αμφιταλαντεύονται και να αλλάζουν σιωπηρά στρατόπεδα ενισχύοντας την κεμαλική βουλιμία. Στην κρίσιμη αυτή στιγμή για τα ελληνικά συμφέροντα και πληθυσμούς της Μικράς Ασίας, οι οποίοι είναι εγκατεστημένοι στην περιοχή από τα χρόνια του τρωικού πολέμου και του Ομήρου, έρχονται να δώσουν οι ελληνικές εκλογές του 1920 οι οποίες θα αποτελέσουν και τη χαριστική βολή στο μικρασιατικό όνειρο.

Ο Βενιζέλος, πρωταγωνιστής των γεγονότων, απογοητευμένος από το εκλογικό αποτέλεσμα που του στερεί οριακά την πλειοψηφία και τον σχηματισμό κυβέρνησης εγκαταλείπει τη χώρα και έτσι το σκάφος μένει ακυβέρνητο, βορά στη φορά του ανέμου που θα το οδηγήσουν σε καταστροφικές Συμπληγάδες Πέτρες.

Η αλλαγή κυβέρνησης στην Αθήνα θα σημάνει και την αρχή του τέλους της απίστευτης αυτής εκστρατευτικής περιπέτειας.

Ο μειλίχιος πατρινός πολιτικός που σχηματίζει κυβέρνηση, ο Γούναρης, και οι πέριξ αυτών υπουργοί χαμηλού διαμετρήματος για το ύψος των περιστάσεων αδυνατούν να συλλάβουν τα νοήματα των καιρών τους και αντί να καταλάβουν ότι οι εποχές είχαν παρέλθει ανεπιστρεπτί από την εποχή της Συνθήκης των Σεβρών μέχρι και τότε αυτοί επιδίδονται σ’ ένα κυνήγι μαγισσών στις αχανείς και άνυδρες ερήμους της Μικράς Ασίας ανοίγοντας μέτωπο σε μια ασύλληπτη ακτίνα 800 χλμ υπό την ηγεσία χαμηλού διαμετρήματος στρατιωτικών οι οποίοι εγκατέστησαν το αρχηγείο τους στη Σμύρνη και διοικούσαν από εκεί ενώ ο αήττητος ελληνικός στρατός έδιδε αγώνα ζωής και θανάτου δεκάδες εκατοντάδων χιλιόμετρα μακριά από την εστία του μετώπου.

Η πρώτη πράξη του δράματος είχε ήδη συντελεστεί. Δεν απέμεναν παρά μόνο μερικά κομμάτια του πάζλ για να συντελεστεί ο μεγαλύτερος όλεθρος του ελληνισμού από αρχαιοτάτων χρόνων και τα κομμάτια αυτά του πάζλ έλαβαν χώρα στο πρόσωπο ορισμένων αν μη τι άλλο επίορκων στρατιωτικών.

Έτσι ο ελληνικός στρατός βρέθηκε σε αρκετά σημεία του ακέφαλος και χωρίς συνοχή σε στρατηγικά σημεία του μετώπου τα οποία σε άλλες περιπτώσεις θα ήταν ακατανίκητα που οδήγησαν στην ατιμωτική υποχώρηση ενός αήττητου στην κυριολεξία ελληνικού στρατού στην αποφράδα εκείνη μάχη – υποχώρηση της 22ας Αυγούστου του 1922.

Ο ελληνικός στρατός δεν ηττήθηκε ποτέ. Αυτό το επισημαίνουν και κορυφαίοι Τούρκοι στρατηγικοί αναλυτές αλλά και είναι εκ των κορυφαίων πρωτεργατών της τουρκικής αντίστασης, στρατηγός και μετέπειτα Πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας, Ισμέτ Πασσά Ινονού, ο οποίος στα απομνημονεύματα του πολλά χρόνια αργότερα θα περιγράψει γλαφυρά τις έσχατες εκείνες ημέρες.

Βρισκόμασταν σε κατάσταση απόγνωσης. Ο ελληνικός στρατός ευρικόμενος στον ποταμό Σαγγάριο, σε απόσταση 6 ωρών με τα πόδια από την Άγκυρα, έμοιαζε ακαταμάχητος, υπερτερούσε έναντι ημών σε έμψυχο και άψυχο υλικό και φάνταζε ακατανίκητος.

Οι περισσότεροι από τους σθεναρά μαχόμενους στρατιωτικούς μας διοικητές εισηγήθηκαν τότε να υποχωρήσουμε στα βάθη της Μικράς Ασίας στην περιοχή του Αραράτ και να επανέλθουμε αργότερα πιο δυνατοί και ικανοί να αντιμετωπίσουμε αυτό του ακατανίκητου στρατού. Και αυτό δεν θα μπορούσε να συμβεί παρά μόνο αφού θα παρερχόταν μια δεκαετία όπου όμως τα πάντα θα άλλαζαν από άποψη στρατηγικών σχεδιασμών και το εγχείρημα θα καταντούσε αδιανόητο. Την κρίσιμη αυτή στιγμή σύμμαχος των Τούρκων στάθηκε η σύγχυση, απερισκεψία και ασυνεννοησία στρατηγικής και πολιτικής ηγεσίας της ελληνικής πλευράς, η οποία αντί να φροντίσει να σώσει ό,τι ήταν δυνατό να σωθεί την έσχατη εκείνων στιγμή οδήγησε σε κλίμα σύγχυσης, απογοήτευσης και πανικού μερίδα στρατεύματος να εγκαταλείψει τις θέσεις τους από την πρώτη γραμμή της μάχης και να επιστρέψει κατά ορισμένους συντεταγμένα πίσω στην πατρίδα ενώ η μάχη βρισκόταν σε εξέλιξη.

Από τα περάσματα αυτά βρήκε τη δυνατότητα να εισχωρήσει ο τουρκικός στρατός στα μετόπισθεν του ελληνικού στρατού και να αρχίσει έτσι μια άτακτη οπισθοχώρηση του ελληνικού στρατού που κατέληξε σε μια θύελλα ανείπωτης τραγωδίας και καταστροφής για το άνθος του ελληνισμού της Μικράς Ασίας το οποίο ιστορικά χρονολογούνταν από την εποχή του Ομήρου καταλήγοντας στην πυρπόληση της “άπιστης” Σμύρνης από τα κεμαλικά συντεταγμένα και ασύνταχτα στρατεύματα (Τσέτες) υλοποιώντας έτσι την Θουκιδίδεια τραγική ρήση του Πελοποννησιακού πολέμου η οποία είχε κορυφωθεί με τον τραγικό επίλογο της Σικελικής εκστρατείας του 415- 413 π.Χ με τη σιβιλική φράση «ουδέν έστιν ό,τι ουκ απώλετο».

Τι τραγικός επίλογος- απόηχος της μεγαλύτερης καταστροφής του νεότερου ελληνισμού η θριαμβευτική είσοδος του Κεμάλ στη Σμύρνη ο οποίος επέτρεψε στα ανεξέλεγκτα και άτακτα στήθη των Τούρκων να πυρπολήσουν τους χριστιανικούς μαχαλάδες και να τους μετατρέψουν σε στάχτη και ερείπια.

Πάνω σε αυτές τις στάχτες οικοδόμησαν τη Νέα Οθωμανική Τουρκία η οποία επιτρέπει στον σημερινό της Πρόεδρο να επαίρεται ότι αποτελεί τον διάδοχο του παλαιού Οθωμανικού κράτους με ισχύ και εμβέλεια μιας μεγάλης περιφερειακής δύναμης που θα μπορούσε να λειτουργεί ανεξέλεγκτα στρατιωτικά στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο.

Ωστόσο τα πράγματα θα ήταν εντελώς διαφορετικά αν τα τραγικά λάθη και διχόνοιες του νέου ελληνικού κράτους δεν άνοιγαν το δρόμο στις βουλιμικές ορέξεις των Νεοοθωμανών Τούρκων αποδεικνύοντας ότι η ιστορία δε γράφεται με υποθέσεις αλλά με πραγματικά γεγονότα και αυτό είναι το νόημα που πρέπει να αντλήσουμε ως Νεοέλληνες και ως απόγονοι ανθρώπων που δημιούργησαν τα μεγαλύτερα πνευματικά κατορθώματα της ανθρωπότητας.

Κλεοπάτρα Τριανταφυλλίδου – Πολιτικός Επιστήμων

infognomonpolitics.gr