Το «σκάνδαλο 112»: πώς χάθηκαν άδικα τόσες ζωές

Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι που βρίσκονταν στην Ανατολική Αττική θα μπορούσαν να έχουν προειδοποιηθεί για την πυρκαγιά και να είχαν φύγει εγκαίρως από την περιοχή εάν δεν υπήρχαν τεράστιες καθυστερήσεις στην υλοποίηση του νέου συστήματος 112 – μία οδύσσεια που ήδη μπαίνει στον έβδομο χρόνο παλινωδιών.

Η διακήρυξη του διαγωνισμού για το έργο εκσυγχρονισμού και αναβάθμισης του 112 που -ανάμεσα σε άλλα- θα μπορούσε να στέλνει μαζικά μηνύματα συναγερμού σε πολίτες οι οποίοι διατρέχουν κίνδυνο από πυρκαγιές και άλλες φυσικές καταστροφές ώστε να εκκενώσουν τα σπίτια τους ή να συγκεντρωθούν σε συγκεκριμένα σημεία, δημοσιεύτηκε το 2011.

Αν και το έργο δρομολογήθηκε το 2014, επί υπουργίας Νίκου Δένδια, με στόχο να παραληφθεί το 2016, οι καθυστερήσεις και τα εμπόδια που ξεκίνησαν να εμφανίζονται περί τα τέλη του 2015 είχαν ως αποτέλεσμα να μην έχει παραδοθεί ακόμα.

Στην διακήρυξη του 2011 περιγραφόταν αναλυτικά και λεπτομερώς τι θα μπορούσε να κάνει το εκσυγχρονισμένο 112 και, συγκεκριμένα, η λειτουργία του Συστήματος Συναγερμού Πολιτών, για να ενημερώσει τους πολίτες που κινδυνεύουν από φυσικές καταστροφές ώστε να προλάβουν εγκαίρως να αντιδράσουν.

Μέσα από τις περιγραφές των λειτουργιών αυτών, όπως η αποστολή μαζικών SMS και οδηγιών με φωνητικά μηνύματα σε κινητά και σταθερά τηλέφωνα, αλλά και μέσω email ή ακόμα και μέσων κοινωνικής δικτύωσης, φαίνεται πόσο χρήσιμο θα μπορούσε να είναι αυτό το σύστημα στις πρόσφατες πυρκαγιές όπου έχασαν τη ζωή τους 83 άνθρωποι.

Πώς δουλεύει το σωτήριο σύστημα

2011. Επί υπουργίας Χρήστου Παπουτσή στο Προστασίας του Πολίτη αποφασίζεται ο εκσυγχρονισμός και η αναβάθμιση των υπηρεσιών του Ευρωπαϊκού Αριθμού Κλήσης Εκτάκτων Αναγκών «112». Ζητούμενο είναι η βέλτιστη διαχείριση περιστατικών έκτακτης ανάγκης και κρίσεων καθώς και η έγκαιρη ενημέρωση των πολιτών ανάμεσα σε άλλα και για θέματα φυσικών καταστροφών.

Τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς, δημοσιεύεται η διακήρυξη του σχετικού διαγωνισμού, όπου περιγράφονται με αρκετές λεπτομέρειες τα νέα εργαλεία που θα πρέπει να αποκτήσει το 112, στα οποία περιλαμβάνεται και το Σύστημα Συναγερμού Πολιτών. Όπως αναφερόταν στην διακήρυξη, σε περίπτωση που υπάρχει ένα συμβάν (σ.σ. όπως οι καταστροφικές πυρκαγιές στο Μάτι), ο χειριστής του Συστήματος Συναγερμού Πολιτών μπορεί να εστιάσει στην περιοχή που βρίσκεται σε κίνδυνο και να εντοπίσει όλα τα σταθερά και κινητά τηλέφωνα που βρίσκονται εντός της περιοχής. Στα μεν σταθερά θα υπάρχει η δυνατότητα να σταλούν φωνητικά μηνύματα ενώ στα κινητά τόσο φωνητικά όσο και γραπτά μηνύματα.

Επιπλέον, επικοινωνώντας με τους παρόχους υπηρεσιών Ίντερνετ το νέο 112 θα μπορεί να αντλήσει στοιχεία για όλους τους συνδρομητές που βρίσκονται στην περιοχή. Η δυνατότητα ηχητικών και γραπτών μηνυμάτων σε κινητά που έχουν εντοπιστεί στην περιοχή θα ήταν σωτήρια για αυτούς που βρίσκονταν στο Νέο Βουτζά και κυρίως στο Μάτι, όπου οι δρόμοι σε πολλές περιπτώσεις οδηγούν σε αδιέξοδα και υπάρχει μόνο μία κεντρική αρτηρία.

Ένα μήνυμα τύπου «κινδυνεύετε από φωτιά, συγκεντρωθείτε στο Χ μέρος» μπορεί να έσωζε αρκετές ζωές. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τα σταθερά τηλέφωνα μέσω ηχητικών μηνυμάτων. Επιπλέον, στις λεπτομερείς περιγραφές περιλαμβανόταν και η δυνατότητα να αποστέλλονται μηνύματα σε διάφορες γλώσσες, ανάλογα με τα στοιχεία roaming που ανιχνεύονται στην περιοχή υπό κίνδυνο.

Έτσι θα ειδοποιούνταν εγκαίρως και οι τουρίστες. Στην διακύρηξη του 2011 για τον διαγωνισμό του εκσυγχρονισμένου 112, αναφερόταν ακόμη ότι οι πολίτες θα μπορούσαν να απαντούν στα μηνύματα συναγερμού που ελάμβαναν με SMS ή με φωνητικό μήνυμα καθώς και ότι το σύστημα θα μπορούσε να διαχειριστεί αυτά τα μηνύματα.

Έτσι, οι αρχές θα μπορούσαν να είναι σε θέση να γνωρίζουν κεντρικά ποιος αντιμετωπίζει πρόβλημα άμεσα και να δράσουν ανάλογα. Το Σύστημα Συναγερμού Πολιτών θα μπορούσε επίσης να παράγει λίστες με τους αριθμούς κινητών και σταθερών που έλαβαν μηνύματα, αυτών που ανταποκρίθηκαν θετικά και αυτών που δεν αποκρίθηκαν καθόλου, καθώς και εκείνων που δήλωσαν ότι βρίσκονταν σε κίνδυνο ή σε αδυναμία μετακίνησης ή ακόμα και για τον αριθμό αυτών που βρίσκονται σε roaming, δηλαδή των τουριστών. Πέρα από τα γραπτά, τα φωνητικά μηνύματα και τα email, το Σύστημα Συναγερμού Πολιτών θα μπορούσε να χρησιμοποιεί ως κανάλια τόσο το Twitter όσο και το Facebook.

Οι εγκληματικές καθυστερήσεις

Ο διαγωνισμός για τον εκσυγχρονισμό του 112 πραγματοποιήθηκε στις αρχές του το 2012. Η σύμβαση -λόγω προσφυγών- υπογράφηκε το 2014. Και αν προχωρούσε ομαλά το έργο θα είχε παραδοθεί το 2016.

Ομως… Από τα τέλη του 2015 ξεκίνησε ένα μπαράζ απίστευτης ολιγωρίας: το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη εμφάνιζε προβλήματα να παραδώσει χώρους όπου θα δημιουργούνταν τα απαραίτητα κέντρα επικοινωνίας, υπήρξαν καθυστερήσεις λόγω της μετάβασης του έργου από το ΕΣΠΑ 2007-2013 στο ΕΣΠΑ 2014-2020, ενώ εγκρίθηκαν και αποφάσεις αναστολής υλοποίησης της σύμβασης τη διετία 2016-2017.

Έτσι ο χρόνος παράδοσης του εκσυγχρονισμένου και αναβαθμισμένου 112 μετατέθηκε για τις αρχές του 2019, εάν δεν υπάρξουν άλλα νέα πισωγυρίσματα.

Ο προϋπολογισμός για ολόκληρο τον «Εκσυγχρονισμό και την Αναβάθμιση του Συστήματος 112», στο οποίο εντάσσεται και το Σύστημα Συναγερμού Πολιτών, σύμφωνα με τη διακύρηξη του σχετικού διαγωνισμού ανερχόταν σε 7,13 εκατομμύρια συμπεριλαμβανομένου του ΦΠΑ και το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης του θα προερχόταν από το ΕΣΠΑ 2007-2013.

Αναθέτουσα αρχή στον διεθνή ανοικτό διαγωνισμό που πραγματοποιήθηκε αρχές του 2012 ήταν η Κοινωνία της Πληροφορίας. Λόγω προσφυγών στο Συμβούλιο της Επικρατείας, η σύμβαση για το συγκεκριμένο έργο συνήφθη ανάμεσα στην αναθέτουσα Κοινωνία της Πληροφορίας και τον ανάδοχο ΟΤΕ, που είχε κερδίσει τον διαγωνισμό, στις 6 Ιουνίου 2014.

Λίγες ημέρες μετά συγκροτήθηκε από την Κοινωνία της Πληροφορίας και ειδική επιτροπή για την παραλαβή του έργου, το οποίο υποτίθεται ότι θα έπρεπε να έχει ολοκληρωθεί 19-25 μήνες μετά την υπογραφή της σύμβασης, δηλαδή να παραδοθεί το πολύ τον Ιούλιο του 2016.

Στις 8 Μαϊου 2015, επί Γιάννη Πανούση, το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη εξέδωσε των απολογισμό του επί των πρώτων 100 ημερών δράσεων από τότε που βγήκε στην κυβέρνηση ο ΣΥΡΙΖΑ. Τότε, στο δελτίο τύπου που συντάχθηκε για αυτές τις δράσεις, αναφερόταν ότι ανάμεσα στις «πρωτοβουλίες που ελήφθησαν επί σπουδαίων υπηρεσιακών θεμάτων και οι οποίες βρίσκονται στο στάδιο της υλοποίησης» περιλαμβανόταν και ο εκσυγχρονισμός και η αναβάθμιση του 112 για την «βέλτιστη διαχείριση περιστατικών έκτακτης ανάγκης-κρίσεων και την έγκαιρη ενημέρωση των πολιτών».

Στις 15 Φεβρουαρίου 2016, πέντε μήνες πριν από την ημερομηνία παράδοσης του εκσυγχρονισμένου και αναβαθμισμένου συστήματος, με απόφαση του Προέδρου του ΔΣ και Διευθύνοντος Συμβούλου της Κοινωνίας της Πληροφορίας αναστέλλεται η σχετική σύμβαση. Η απόφαση βασίστηκε σε πρακτικά της οικείας Επιτροπής Παρακολούθησης και Παραλαβής του έργου, σύμφωνα με τα οποία η σύμβαση αναστελλόταν μέχρι την ημερομηνία υπογραφής μίας άλλης σύμβασης.

Αυτή η άλλη σύμβαση αφορούσε τις εργασίες που έπρεπε να γίνουν ώστε να διαμορφωθούν οι χώροι του πρωτεύοντος και του δευτερεύοντος κέντρου επικοινωνιών του συστήματος στο Αρχηγείο του Πυροσβεστικού Σώματος, στο Χαλάνδρι και στο Αρχηγείο της ΕΛΑΣ, στην Κατεχάκη. Αν και ο διαγωνισμός για τις εργασίες διαμόρφωσης των χώρων ανακοινώθηκε στον Τύπο τον Αύγουστο του 2015 και η διενέργειά του είχε προγραμματιστεί για τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς, άγνωστο γιατί, έως τον Φεβρουάριο του 2016, οπότε και ανεστάλη η σύμβαση μεταξύ ΚτΠ και ΟΤΕ, δεν είχε προχωρήσει.

Το μέγεθος μάλιστα αυτών των εργασιών δεν ήταν ιδιαίτερα μεγάλο: 129.000 ευρώ καθαρά ή 159.000 ευρώ με ΦΠΑ θα ήταν το ανώτατο κόστος. Στην απάντηση που δόθηκε το 2016 από τον αναπληρωτή υπουργό Εσωτερικών, αναφερόταν ότι η υπογραφή της σύμβασης δεν γινόταν να πραγματοποιηθεί Σε κοινοβουλευτική ερώτηση που κατέθεσε τον Ιούλιο του 2016 ο Νίκος Δένδιας προς τον τότε υπουργό Εσωτερικών Παναγιώτη Κουρουμπλή, ο βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας ρωτούσε τι μέτρα προτίθεται να λάβει ο υπουργός για την επανεκκίνηση του έργου, την έγκαιρη ολοκλήρωσή του και την αποφυγή απώλειας ευρωπαϊκών πόρων. Εν τω μεταξύ, το έργο εκσυγχρονισμού και αναβάθμισης του 112 θα μεταφερόταν στο ΕΣΠΑ 2014-2020 αλλά την περίοδο που κατατέθηκε η ερώτηση Δένδια ήταν παγωμένο.

Στην απάντηση που δόθηκε, στα τέλη Ιουλίου του 2016, από τον αναπληρωτή υπουργό Εσωτερικών Χριστόφορο Βερναρδάκη, αναφερόταν ότι η υπογραφή της σύμβασης για τη διαμόρφωση των χώρων δεν γινόταν να πραγματοποιηθεί «δεδομένου ότι δεσμευτικές διοικητικές πράξεις δεν μπορούν να εκτελεστούν από την Αναθέτουσα Αρχή (Κοινωνία της Πληροφορίας) χωρίς έγκριση από αρμόδια Διαχειριστική Αρχή. Οι ανωτέρω λόγοι κατέστησαν αναγκαία την αναστολή της σύμβασης έως την ολοκλήρωση των διαδικασιών άρσης της αιρεσιμότητας για τον Άξονα 2 στο ΕΣΠΑ 2014-2020».

Με λίγα λόγια, η μεταφορά του έργου από το προηγούμενο ΕΣΠΑ σε αυτό προκαλούσε μεγάλες καθυστερήσεις. Στην τελευταία παράγραφο της απάντησής του ο Χριστόφορος Βερναρδάκης επέρριπτε ευθύνες και στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, κάνοντας λόγο για προβλήματα σε σχέση με την παράδοση των χώρων όπου θα γίνονταν οι εργασίες και θα δημιουργούνταν τα Κέντρα Επικοινωνιών και Δεδομένων. Ωστόσο, ανέφερε ότι η Κοινωνία της Πληροφορίας έχει μεριμνήσει για την ορθή υλοποίηση και συνέχιση της χρηματοδότησης του έργου.

Τον Δεκέμβριο του 2016, στην πρόταση της έκτης επικαιροποίησης για τα προγράμματα μεταρρύθμισης του Δημοσίου Τομέα, περιλαμβανόταν και το έργο εκσυγχρονισμού του 112 ως «μεταφερόμενο» από προηγούμενο ΕΣΠΑ. Από 7,13 εκατομμύρια που ήταν το κόστος για την υλοποίησή του στην διακήρυξη του 2011, εδώ εμφανιζόταν 7,24 εκατομμύρια.

Από αυτά, τα 5,63 εκατομμύρια αναφερόταν ότι θα προέρχονται από κοινοτικά κονδύλια ενώ η ελληνική συμμετοχή έφτανε τα 1,61 εκατομμύρια. Λίγους μήνες μετά, τον Μάιο του 2017, αποφασίστηκε από την Κοινωνία της Πληροφορίας η «εκ νέου θέση σε αναστολή» της σύμβασης για τον εκσυγχρονισμό και την αναβάθμιση του 112 που περιελάμβανε και το Σύστημα Συναγερμού Πολιτών. Αυτή η απόφαση θα ίσχυε μέχρι την ημερομηνία υπογραφής σχετικής τροποποιητικής σύμβασης «στην οποία θα περιγράφεται αναλυτικά η τελική τεχνική υλοποίηση και θα ενσωματώνεται το σχετικό θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο, ώστε να εξασφαλιστεί η ορθή υλοποίηση του έργου».

Στα διαθέσιμα έγγραφα για την «οδύσσεια» του εκσυγχρονισμού του συστήματος φαίνεται ότι τροποποίηση της σύμβασης πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο του 2018. Τρεις μήνες μετά η Κοινωνία της Πληροφορίας αποφάσισε την μετάθεση του χρονοδιαγράμματος για την ολοκλήρωση της σύμβασης. Τον Ιούνιο του 2018, νέα απόφασή της Κοινωνίας της Πληροφορίας τροποποίησε το χρόνο παράδοσης του έργου από 54 σε 55 μήνες και 8 ημέρες από την ημερομηνία σύναψης της σύμβασης, δηλαδή την 6η Ιουνίου 2014. Η τελευταία τροποποίηση έγινε «εξαιτίας πρόδηλου σφάλματος της καταμέτρησης στην αποτύπωση αθροίσματος του χρόνου υλοποίησης του έργου, του χρόνου αναστολής του έργου, του απαιτούμενου χρόνου ολοκλήρωσης των προβλεπόμενων από τις κείμενες διατάξεις, εγκριτικών αποφάσεων των αρμόδιων ελεγκτικών αρχών καθώς και του οποιουδήποτε χρόνου εκτός της καθαρής διάρκειας υλοποίησης».

Το οποίο σημαίνει ότι, αν δεν βγει άλλη απόφαση επιμήκυνσης του χρονοδιαγράμματος, το Σύστημα Συναγερμού Πολιτών, μαζί με τα υπόλοιπα εργαλεία του εκσυγχρονισμένου και αναβαθμισμένου 112, θα παραδοθούν περί τον Γενάρη του 2019, κλείνοντας επτά χρόνια και δύο μήνες από την διακήρυξη του ανοικτού διαγωνισμού πίσω στο 2011!

Ευρώπη εγκαλεί Ελλάδα

Πριν από λίγες ημέρες η αρμόδια Ευρωπαία Επίτροπος Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας εγκάλεσε τις ελληνικές αρχές για τις καθυστερήσεις στην υλοποίηση του νέου συστήματος, το οποίο θα έπρεπε να υπάρχει από το 2011. Στις 18 Ιουλίου 2018 η αρμόδια Ευρωπαία Επίτροπος για την Ψηφιακή Οικονομία και Κοινωνία, Μαρίγια Γκάμπριελ, κάλεσε -με επιστολή της προς τον υπουργό Προστασίας του Πολίτη Νίκο Τόσκα- τις ελληνικές αρχές να υιοθετήσουν άμεσα το σύστημα 112 για τις ανάγκες των ελλήνων και ευρωπαίων πολιτών. Το σύστημα, σύμφωνα με την Επίτροπο, έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί από το 2011 – την ίδια χρονιά δηλαδή που έγινε η διακήρυξη του ανοικτού διαγωνισμού για τον εκσυγχρονισμό του 112.

Κερασάκι στην τούρτα: το «eCall», ένα νέο σύστημα το οποίο από 1η Απριλίου 2018 εφαρμόζεται σε όλα τα νέα οχήματα και επιτρέπει στο 112 να εντοπίζει το αυτοκίνητο σε περίπτωση σύγκρουσης. «Καθώς οι καλοκαιρινές διακοπές ξεκινούν, μερικοί Ευρωπαίοι δεν θα καταφέρουν να λάβουν την επείγουσα βοήθεια όταν τη χρειαστούν», αναφέρει η Επίτροπος στην επιστολή της.

Οι βουλευτές της ΝΔ Μισέλ Ασημακοπούλου και Μάκης Βορίδης κατέθεσαν τον Απρίλιο του 2018 ερώτηση προς τους υπουργούς Προστασίας του Πολίτη Νίκο Τόσκα και Ψηφιακής Πολιτικής Νίκο Παππά ζητώντας να ενημερωθούν εάν υποστηρίζεται το «eCall» από το σύστημα 112 στην Ελλάδα.

Ο δεύτερος εξ αυτών τους παρέπεμψε στη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας λέγοντας ότι «το υφιστάμενο κέντρο 112 δεν υποστηρίζει την υπηρεσία “eCall”, ενώ η επικαιροποιημένη πληροφορία για το πότε αναμένεται να ολοκληρωθεί το νέο κέντρο 112, που προαπαιτείται για τις όποιες περαιτέρω ενέργειες υλοποίησης και ενεργοποίησης της υπηρεσίας “eCall”, πρέπει να αναζητηθεί στη ΓΓΠΠ, η οποία και είναι η αρμόδια» Από την πλευρά του, ο Νίκος Τόσκας απάντησε στους βουλευτές της ΝΔ ότι τα προβλήματα που προκάλεσαν την καθυστέρηση του εκσυγχρονισμού του 112 αφορούν λάθη και προχειρότητες της δικής τους διακυβέρνησης.

Ανάμεσα σε άλλα ο υπουργός ανέφερε ως λόγους το «υψηλό κόστος λειτουργίας» για τα κέντρα επικοινωνίας, τεχνικά ζητήματα γεωεντοπισμού, τη μη πρόβλεψη της υποχρέωσης από τους παρόχους κινητής τηλεφωνίας να έχουν υπηρεσία μαζικής ειδοποίησης του κοινού – κάτι που ρυθμίστηκε από το 2017- και άλλα. Όσον αφορά το «eCall», ο κ. Τόσκας παρέπεμψε τους βουλευτές στο υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής και στο υπουργείο Μεταφορών. Με τη σειρά του ο Νίκος Παππάς παρέπεμπε για το «eCall» τους βουλευτές μόνο στο υπουργείο Μεταφορών. Δηλαδή, σπασμένο τηλέφωνο.

Protagon.gr