Πρωτοφανής συσσώρευση αστάθειας

Του Άγγελου Συρίγου* από την Καθημερινή 

Η συσσώρευση αστάθειας γύρω από την Ελλάδα είναι πρωτοφανής για τα μεταπολεμικά χρονικά. Και στο παρελθόν υπήρχαν ριζικές ανατροπές στις ισορροπίες και σε κάποιες περιπτώσεις χάος: η αποχώρηση των Βρετανών από τις αποικίες τους, ο αραβικός εθνικισμός και το κίνημα των Αδεσμεύτων, που σαγήνευσε πολλά κράτη της περιοχής, οι αλλεπάλληλοι αραβοϊσραηλινοί πόλεμοι, η τουρκική εισβολή στην Κύπρο, η διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, οι γιουγκοσλαβικοί πόλεμοι. Όλα αυτά, όμως, είχαν ως χαρακτηριστικό ότι επικεντρώνονταν σε μια περιοχή της γειτονιάς μας. Τα υπόλοιπα κράτη κοίταζαν με ανησυχία, όμως συνέχιζαν έχοντας τη βεβαιότητα κάποιων σταθερών. Για πρώτη φορά τα πράγματα είναι τόσο ρευστά.

Το σταθερό καταφύγιο των τελευταίων δεκαετιών, η Ευρωπαϊκή Ένωση, δείχνει να αρμενίζει χωρίς προορισμό. Η ελληνική οικονομική κρίση κατέδειξε βασικές ανεπάρκειες τόσο σε επίπεδο θεσμών όσο και σε επίπεδο ευρωπαϊκής
συναντιλήψεως των κινδύνων. Η παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας έφερε στην επιφάνεια την εντελώς διαφορετική πρόσληψη της ρωσικής απειλής μεταξύ των κρατών του πρώην ανατολικού μπλοκ αφενός και των «παλαιών» Ευρωπαίων αφετέρου. Ακολούθησε η κρίση με τους πρόσφυγες και μετανάστες. Το κοινό ευρωπαϊκό σπίτι μετατράπηκε σε μια σειρά από μαγαζάκια με κατεβασμένα ρολά πίσω από τα οποία οι ιδιοκτήτες παραμόνευαν με τα δίκαννα με την ελπίδα να «μη φτάσουν σε εμάς». Πιθανή έξοδος της Βρετανίας από την Ένωση τον Ιούνιο θα απελευθερώσει ευρύτερες δυνάμεις που δεν είναι ικανοποιημένες από την Ε.Ε.

 Κι ενώ η Ευρώπη περιδινίζεται ομφαλοσκοπώντας, η Μέση Ανατολή φλέγεται. Το άμεσο πρόβλημα δείχνει να είναι το προσφυγικό της Συρίας. H Τουρκία με σχεδόν 3 εκατομμύρια άτομα και ο Λίβανος με περισσότερο από ένα εκατομμύριο έχουν τις δύο μεγαλύτερες συγκεντρώσεις προσφύγων στον κόσμο. Ο Λίβανος αποτελεί και τον αδύναμο κρίκο στην περιοχή δεδομένου ότι οι Σύροι πρόσφυγες αποτελούν το 20% του συνολικού πληθυσμού του. Η εξωτερική βοήθεια είναι αστεία μπροστά στις τρομακτικές ελλείψεις. Εάν ο Λίβανος αποσταθεροποιηθεί, το πρόβλημα θα πλημμυρίσει όλη την Ευρώπη, ξεκινώντας από την Κύπρο. Παράπλευρη συνέπεια του προσφυγικού δείχνει η εκρίζωση αρχαίων χριστιανικών κοινοτήτων από τις κοιτίδες τους. Έπειτα από 100 χρόνια ολοκληρώνονται οι εκκαθαρίσεις που είχε ξεκινήσει το καθεστώς των Νεοτούρκων στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Μακροπρόθεσμα, το πιο σοβαρό πρόβλημα στη Μέση Ανατολή είναι το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) και οι φανατικές σουνιτικές μουσουλμανικές οργανώσεις. Μία πτυχή του προβλήματος είναι η επιρροή του ISIS στους ριζοσπαστικοποιημένους νέους της Ευρώπης, που απασχολεί τις δυτικές μυστικές υπηρεσίες. Η βασική πτυχή, όμως, είναι ο πόλεμος που έχει ξεσπάσει μεταξύ των δύο διαφορετικών εκδοχών του Ισλάμ, σουνιτών και σιιτών. Το πεδίο μάχης (προς το παρόν) είναι η Συρία και το Ιράκ, ενώ υποστηρικτές των σιιτών είναι οι Ιρανοί και των σουνιτών η Σαουδική Αραβία, τα εμιράτα του Κόλπου και η Τουρκία.

Η στρατιωτική παρέμβαση των Δυτικών και της Ρωσίας στη Συρία οδηγεί το ISIS στη μεταφορά των βάσεών του δυτικότερα, στη Λιβύη. Mετά την πτώση του καθεστώτος Καντάφι η χώρα έχει χωριστεί σε αντιμαχόμενα φέουδα. Η απουσία ισχυρής κεντρικής κυβερνήσεως, η πρόσβαση σε εφόδια από τη θάλασσα και τα πορώδη σύνορα με τα γειτονικά κράτη διευκολύνουν την ανάπτυξη των φανατικών ισλαμιστών.

Κατ’ αντιστοιχίαν αυξάνεται και η αστάθεια στην περιοχή. Υπενθυμίζεται πως, εν αντιθέσει προς τη Συρία, η Λιβύη απέχει μόνον 350 χιλιόμετρα από την Κρήτη.

Την όλη ρευστότητα επιτείνει η κατάσταση με τους Κούρδους. Σταθεροί σύμμαχοι των ΗΠΑ στο Ιράκ, έχουν αναδειχθεί στους κύριους πολέμιους του ISIS επί εδάφους στη Συρία. Παράλληλα, έχουν δημιουργήσει τις δικές τους αυτόνομες περιοχές κατά μήκος των τουρκοσυριακών συνόρων. Πίσω από τους Κούρδους υπάρχει η ισχυρή υποψία πως κρύβεται επιμελώς το Ισραήλ που, αν και η πιο ισχυρή χώρα στην περιοχή, μοιάζει επιφανειακά αποστασιοποιημένο από τις εξελίξεις στη Συρία. Στην πραγματικότητα, το Ισραήλ επιθυμεί να αντισταθμίσει την επιρροή που έχει το Ιράν στη Χεζμπολάχ του Λιβάνου, με τους Κούρδους.

Πρόκειται για τον πολυπληθέστερο μη αραβικό λαό της περιοχής με παρουσία σε Τουρκία, Συρία, Ιράκ και προφανώς Ιράν.

Τέλος, την εικόνα της αστάθειας σφραγίζει η Τουρκία, που θυμίζει όλο και πιο πολύ ελέφαντα ευρισκόμενο σε μαγαζί με ακριβές πορσελάνες. Εδώ και μία δεκαετία η Τουρκία προσπάθησε να μεταβληθεί σε ηγέτιδα του μουσουλμανικού κόσμου. Το πιο μεγαλεπήβολο σχέδιό της υπήρξε η αντικατάσταση του Άσαντ και η μετατροπή της Συρίας σε κράτος-δορυφόρο της. Στο πλαίσιο αυτό στήριξε περίπου ανεπιφύλακτα τους τζιχαντιστές. Σήμερα εκτός από τους βομβιστές του ISIS, πρέπει να αντιμετωπίσει τους Κούρδους στη Συρία και στο έδαφός της, καθώς και 3 εκατομμύρια πρόσφυγες. Η διαρκής επιδείνωση των δεδομένων αντί να προβληματίσει τον Ερντογάν ως προς τις επιλογές του, τον οδηγεί σε περαιτέρω αλαζονικές εξάρσεις. Έτσι τονώνεται και η παραδοσιακή ροπή της χώρας προς τον αυταρχισμό.

Τις ακραίες επιλογές της Τουρκίας βλέπουμε τις τελευταίες εβδομάδες και στο Αιγαίο. Αρχικώς ήσαν τα πολλαπλά προβλήματα που δημιούργησε η Τουρκία στην επιχείρηση του ΝΑΤΟ. Μετά τη διακοπή των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών (για λόγους που είναι νωρίς ακόμη να κρίνουμε), η Τουρκία επιλέγει να θέσει το σύνολο των διεκδικήσεών της εις βάρος της Ελλάδος παρουσία πλέον και των συμμάχων.

Πρόκειται για κλασική αντίληψη της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, που υπενθυμίζει ότι τα τρέχοντα προβλήματα δεν αναιρούν τις πάγιες τουρκικές θέσεις για το καθεστώς του Αιγαίου.

Το ενδιαφέρον είναι ότι κάποιοι εξακολουθούν ακόμη να πιστεύουν ότι αυτή η Τουρκία θα δεχθεί κάποια σχετικώς ευπρεπή λύση στο Κυπριακό. Στόχος της Άγκυρας είναι να μετατρέψει την Κύπρο σε δορυφόρο της και βραχίονα της πολιτικής της εντός Ε.Ε. Κάτι τέτοιο θα αποσταθεροποιήσει ακόμη περισσότερο την κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο σε μια περίοδο που η παλαιά περιγραφή της Κύπρου ως του αβύθιστου αεροπλανοφόρου εξακολουθεί να έχει ακέραια τη σημασία της για τη Δύση.

Μέσα σε αυτή τη θάλασσα αστάθειας πλέουμε κι εμείς: ανοιχτά θέματα με τις διαπραγματεύσεις για την οικονομία, αμεριμνησία και ανικανότητα στοιχειώδους χειρισμού του συγκριτικά μικρού αριθμού των 54.000 προσφύγων και μεταναστών, συστηματική προσπάθεια διχασμού του πληθυσμού. Η κατάσταση θυμίζει πολύ τις ημέρες του Εμφυλίου του 1825 στην Ελλάδα ενώ ο Ιμπραήμ αποβιβαζόταν στην Πελοπόννησο.

* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

ardin-rixi.gr