Ηγέτες χωρίς εξουσία

- Στις 10 Δεκεμβρίου 1893, μιλώντας από το βήμα τής βουλής, ο πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης ανακοίνωνε επίσημα την πτώχευση της χώρας. Το μήνυμά του ήταν τόσο εκκωφαντικό, ώστε ο λαός έβαλε στο στόμα τού πρωθυπουργού του μια φράση που εκείνος ποτέ δεν ξεστόμισε επί λέξει: δυστυχώς, επτωχεύσαμεν.

- Τον Μάιο του 1932, αφού προηγουμένως είχε αντισταθεί επί εννεάμηνο στις συντριπτικές πιέσεις που απέρρεαν από τη βρετανική πτώχευση του Σεπτεμβρίου 1931, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, πάλι από το βήμα της βουλής, παράλλαξε την -υποτιθέμενη- φράση του Τρικούπη, χωρίς όμως να αλλοιώσει το περιεχόμενό της, το οποίο κατάλαβαν οι πάντες: τελικώς, επτωχεύσαμεν.

- Στις 28 Οκτωβρίου 1940, ο έλληνας δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς δεν απάντησε στο ιταλικό τελεσίγραφο που του παρέδωσε ο Εμανουέλε Γκράτσι, με ένα ναι ή ένα όχι αλλά με μια περίφραση τόσο σαφή ώστε την κατάλαβε και ο πιο αμόρφωτος έλληνας: ώστε, λοιπόν, έχουμε πόλεμο.

Ο Χαρίλαος Τρικούπης στο βήμα τής βουλής (Ελαιογραφία του Νικολάου Ορλόφ, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Τα παραπάνω τρία ιστορικά στιγμιότυπα έχουν ένα κοινό γνώρισμα. Πρωταγωνιστές τους είναι τρεις ηγέτες οι οποίοι, αν και τελείως διαφορετικοί μεταξύ τους, είχαν το θάρρος να πληροφορήσουν ευθέως τον ελληνικό λαό ότι κάτι σημαντικό είχε συμβεί εκείνη την ημέρα, κάτι που θα άλλαζε τον ρου τής ιστορίας και της καθημερινότητάς του.

Από τέτοια περιστατικά είναι γεμάτη η Ιστορία όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και της ανθρωπότητας. Από το "μολών λαβέ" του Λεωνίδα μέχρι την γαλλική επανάσταση
και από το "εν τούτω νίκα" του Κωνσταντίνου μέχρι την κήρυξη του πολέμου των ΗΠΑ κατά της Ιαπωνίας, υπάρχουν στιγμές που όχι απλώς γράφουν αλλά δημιουργούν την Ιστορία. Στιγμές που δεν θα υπήρχαν αν δεν βρίσκονταν στο προσκήνιο τα πρόσωπα που τις εκμεταλλεύτηκαν.

Όμως, τέτοια περιστατικά άρχισαν εδώ και χρόνια να σπανίζουν και τώρα δείχνουν να έχουν πλέον εξαφανιστεί. Βέβαια, θα θέλαμε να εξαφανιστούν, με την έννοια να μη χρειάζεται να βγει κάποιος ηγέτης να μας ανακοινώσει ότι πτωχεύσαμε ή ότι έχουμε πόλεμο. Μα, ούτε οι οικονομικές κρίσεις έχουν σταματήσει ούτε οι πόλεμοι. Εκείνο που σταμάτησε είναι η επαφή των ηγετών με τον λαό. Με απλά λόγια: οι ηγέτες έχουν πάψει πια να ενημερώνουν τον λαό, προφανώς επειδή δεν θέλουν να μάθει ο λαός τι συμβαίνει. Διότι, αν ο λαός συνειδητοποιήσει το τι συμβαίνει, ενδέχεται να αντιδράσει. Και καμμιά καθεστηκυία τάξη δεν θέλει λαϊκές αντιδράσεις εφ' όσον η ίδια δεν προέρχεται από τον λαό αλλ' απλώς του έχει κάτσει στον σβέρκο.

Ανέφερα πιο πάνω την κήρυξη πολέμου των ΗΠΑ κατά της Ιαπωνίας, μετά το Περλ Χάρμπορ. Όσο κι αν ακουστεί παράξενο, αυτός ήταν ο τελευταίος πόλεμος που κήρυξαν επίσημα οι ΗΠΑ! Ούτε με την Κορέα το έκαναν, ούτε με το Βιετνάμ, ούτε με την Γιουγκοσλαβία, ούτε με το Ιράκ, ούτε με το Αφγανιστάν... ούτε καν με την Γρανάδα. Εδώ και 70 χρόνια, οι ΗΠΑ διεξάγουν ακήρυχτους πολέμους σε όλο τον κόσμο. Κι όσο περνούν τα χρόνια και αναπτύσσεται η τεχνολογία, τόσο αυτό το φαινόμενο θα μονιμοποιείται. Ο λαός δεν χρειάζεται να ξέρει. Οι βομβαρδισμοί γίνονται από εκατοντάδες χιλιόμετρα μακρυά, με τηλεκατευθυνόμενα βλήματα και μη επανδρωμένα αεροσκάφη, μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών τους οποίους χειρίζονται πολίτες. Έτσι ο κόσμος μπερδεύεται και δεν μπορεί καν να καταλάβει ότι γίνεται πόλεμος. Κι ένας πόλεμος που δεν γίνεται αντιληπτός, δεν μπορεί να υποστεί κριτική.

Τα ίδια και χειρότερα γίνονται στον χώρο τής οικονομίας. Στις 15 Αυγούστου 1971, μετά από τριήμερες συζητήσεις με τον υπουργό οικονομικών Τζον Κόνναλλυ και τον πρόεδρο της Fed Άρθουρ Μπαρνς, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Νίξον βγήκε στην τηλεόραση και ανακοίνωσε δημοσίως την αποσύνδεση του δολλαρίου από τον "κανόνα του χρυσού". Ήταν η μέρα που πέθαινε το Μπρέττον Γουντς και τον θάνατό του θα τον μάθαιναν οι πολίτες των ΗΠΑ απ' ευθείας από τα προεδρικά χείλη:

"Τα τελευταία εφτά χρόνια είχαμε, κατά μέσο όρο, μια νομισματική κρίση ετησίως... Ζήτησα από τον υπουργό οικονομικών Τζον Κόνναλλυ να αναστείλει προσωρινά την μετατρεψιμότητα του δολλαρίου σε χρυσό ή άλλα αποθεματικά στοιχεία, εκτός από τις περιπτώσεις που αποβλέπουν στο συμφέρον της νομισματικής σταθερότητας και το βέλτιστο συμφέρον των ΗΠΑ. Τί σημαίνει αυτή η ενέργεια, η οποία είναι πολύ τεχνική; Τί σημαίνει αυτό για σας; Επιτρέψτε μου να σας εξηγήσω για να εξουδετερώσουμε τον μπαμπούλα που λέγεται υποτίμηση. Αν θελήσετε να αγοράσετε ένα ξένο αυτοκίνητο ή να πάτε ένα ταξίδι στο εξωτερικό, οι συνθήκες της αγοράς μπορεί να μειώσουν ελαφρώς την αγοραστική αξία των δολλαρίων σας. Αλλά αν ανήκετε στην συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων της χώρας που αγοράζουν εγγχώρια προϊόντα, το δολλάριο θα αξίζει αύριο όσο ακριβώς και σήμερα. Με άλλα λόγια, το αποτέλεσμα αυτής της ενέργειας θα είναι η σταθεροποίηση του δολλαρίου..."

15/8/1971: Ο Ρίτσαρντ Νίξον ανακοινώνει από την τηλεόραση τον θάνατο του Μπρέττον Γουντς

Αυτά τότε, με τον Νίξον. Σήμερα, οι ελληνικές κυβερνήσεις είτε αποφεύγουν να ανακοινώσουν επίσημα την πτώχευση της χώρας είτε εκδίδουν ψευδείς ανακοινώσεις περί αποφυγής τής -ήδη συντελεσθείσης- πτώχευσης. Σήμερα, οι ιθύνοντες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είτε αποφεύγουν να ανακοινώσουν επίσημα την μετατροπή των τραπεζών σε κρατικοδίαιτα ιδρύματα είτε εκδίδουν ψευδείς ανακοινώσεις περί στήριξης των -ήδη καταρρευσασών- τραπεζών. Εκεί όπου ένα "δυστυχώς, τελικώς επτωχεύσαμεν" θα αφαιρούσε από κάθε πολίτη την δικαιολογία να κάνει ότι δεν καταλαβαίνει τι συμβαίνει, οι εξελίξεις κρύβονται σε ένα περιτύλιγμα ευφημισμών (μεταρρυθμίσεις, διαφάνεια κλπ) και ακρωνυμίων (PSI, ΤΧΣ, ELA, ΔΝΤ, EFSF κλπ), χειρισμός που έχει ως στόχο να αποφευχθεί οποιαδήποτε συγκλονιστική ανακοίνωση και να αποκοιμηθεί ο λαός με την ψευδαίσθηση ότι η λύση του προβλήματος έχει ήδη δρομολογηθεί.

Η αλήθεια είναι πως, μέσα σε ένα περιβάλλον όπου τα πολιτικά αγαθά υποτιμώνται διαρκώς προς δόξαν τού κεφαλαίου, οι ηγέτες τής εποχής μας διαθέτουν αποψιλωμένες εξουσίες. Μπορεί ο Νίξον να έδειξε αρκετό τσαγανό το 1971 αλλά τριάντα χρόνια νωρίτερα ο Ρούσβελτ διέθετε πολύ περισσότερο ενώ τριάντα χρόνια αργότερα ο Κλίντον πολύ λιγώτερο και σήμερα ο Ομπάμα καθόλου. Κι εδώ, στο έδαφος της χώρας τού Τρικούπη και του Βενιζέλου (την πυγμή των οποίων παραδέχονται και οι ιδεολογικοί αντίπαλοί τους), φυτρώνουν πλέον μόνο Σημίτηδες, Γιωργάκηδες, Σαμαράδες και Τσίπρες.

Από την στιγμή που το κέντρο βάρους έχει μετατοπιστεί στο κεφάλαιο, είναι λογικό να έχουμε μόνο κατ' όνομα ηγέτες, μόνο "ηγέτες" με ευτελισμένη εξουσία. Πού να βρουν όλοι αυτοί το θάρρος και την αυτοπεποίθηση να μιλήσουν στον λαό με την γλώσσα της αλήθειας; Πώς να κάνουν μια δύσκολη αλλά σημαντική και αληθινή ανακοίνωση; Τα διαγγέλματά τους θυμίζουν ανακοινώσεις πολυεθνικών, που προσπαθούν να κρύψουν την οδυνηρή αλήθεια μέσα σε έναν ορυμαγδό τεχνικών όρων. Έτσι, ο λαός χάνει την πραγματικότητα και, κατα συνέπεια, αδυνατεί να ονειρευτεί ένα μέλλον ριζικά διαφορετικό και να αγωνιστεί γι' αυτό.

Το ότι οι πόλεμοι έπαψαν να κηρύσσονται και οι πτωχεύσεις έπαψαν να ανακοινώνονται, δεν σημαίνει ότι έπαψαν και να υπάρχουν. Απλώς περνούν πίσω από την πλάτη μας, καμουφλαρισμένα μέσα σε ένα θολό νέφος ευφημισμών και ακρωνυμίων.

COGITO ERGO SUM