Γονείς, τους εφήβους «σαν τα μάτια σας!...»

Γράφει ο Καθηγητής Γιώργος Πιπερόπουλος

     

     Για την εφηβική ηλικία, «το κρίσιμο σταυροδρόμι» στην πορεία προς την ωρίμανση του καθένα και της καθεμιάς μας καταθέτω σήμερα μια εκτενή περιγραφή ελπίζοντας ότι θα φανεί χρήσιμη στους γονείς αλλά και στους εφήβους που επισκέπτονται και διαβάζουν την αρθρογραφία στο blog.

     Το κάνω καθώς καθημερινά συνειδητοποιώ ολοένα και περισσότερο ότι στην Ελλάδα της τρόικα, του οικονομικού και ψυχοκοινωνικού δράματος που βιώνουμε απαιτείται οι γονείς, και όχι μόνο, να σκύψουμε με προσοχή και να στηρίξουμε τα παιδιά μας σε αυτή την κρίσιμη περίοδο της ζωής τους.

     Αν υπήρχε κάποιος εύστοχα περιγραφικός όρος της εφηβείας, αυτός θα μπορούσε να ήταν, όσο και αν αυτό ακούγεται σχεδόν οξύμωρο, η ΑΛΛΑΓΗ!

     Αναμφίβολα κάθε στάδιο της ανθρώπινης ζωής χαρακτηρίζεται από αλλαγές, αλλά και σε κάθε φάση της εξελικτικής μας πορείας υπάρχουν κάποια λιγότερο ρευστά πλαίσια αναφοράς, υπάρχει κάποια αίσθηση σταθερότητας. 

      Για τους εφήβους, όμως, για τα αγόρια και κορίτσια αυτή η αναπτυξιακή περίοδος της ζωής τους αποτελείται από μια διαδοχική εναλλαγή ψυχοσωματικών, ψυχοκοινωνικών και ψυχοσεξουαλικών μεταλλαγών, αναζητήσεων και προσπαθειών για την εδραίωση της ατομικής, της υπαρξιακής τους ταυτότητας.

     Σε θέματα σωματικής κατασκευής ο κάθε έφηβος  σχεδόν ξαφνικά συνειδητοποιεί ότι έπαψε να είναι παιδί και βλέπει το σώμα του να αλλάζει μέρα με τη μέρα.

      Τα χέρια, και μαζί τους τα σκέλια μακραίνουν και καθώς σχηματίζονται τα κορμιά του αυριανού άντρα και της αυριανής γυναίκας οι έφηβοι αρχίζουν να διακατέχονται από ενδόμυχες αμφιβολίες για το σώμα τους, να προβληματίζονται εάν και κατά πόσο θα είναι...αρεστοί.

     Στον ψυχοσυναισθηματικό τομέα ο έφηβος αρχίζει να αισθάνεται "σπουδαίος" και αυτό συχνά παρανοείται ως ένδειξη αναίδειας ή αυθάδειας από τους γονείς, το αγόρι και το κορίτσι αρχίζουν να απαιτούν να "τους πάρουμε στα σοβαρά" αποζητούν ελευθερία κινήσεων και πράξεων, αντίμαχοι με θέσεις, στάσεις και απόψεις γονιών και καθηγητών και εκφράζουν την άποψη που έχουν για το κάθε τι και για τον καθένα.

     Όμως η πλέον δυναμική και για πολλούς εφήβους και γονείς ίσως ψυχολογικά τραυματική μεταλλαγή άρρηκτα δεμένη με την εφηβεία είναι η υποκειμενική ανακάλυψη, η αιφνίδια αναγνώριση και η επιτακτική ανάγκη προσωπικής αντιμετώπισης της ανθρώπινης σεξουαλικότητας!

      Σ' αυτήν την περίοδο σημαδεύεται για τον καθένα μας η γενικότερη θεώρηση της ψυχοσεξουαλικής ταυτότητας του αυριανού άνδρα και της αυριανής γυναίκας.

     Η ορθή αντιμετώπιση αυτής της δυναμικής έννοιας της "αλλαγής" απαιτεί από τους γονείς των εφήβων μια γενναία δόση χιούμορ με ταυτόχρονη παρουσία προσοχής και ευαισθησίας.

    Τα ειρωνικά, ξεκάρφωτα σχόλια και μπορούν και συχνά πληγώνουν τα   παιδιά μας που ήδη διακατέχονται από ανάμικτα και παράξενα υποκειμενικά συναισθήματα και ένας κακός δικός μας χειρισμός μπορεί να δημιουργήσει το υπόστρωμα για μελλοντικές εμφανίσεις συμπλεγμάτων κατωτερότητας, υπερευαισθησίας ακόμη και νευρώσεων ή διαστροφών χαρακτήρος που θα σημαδέψουν τη συμπεριφορά του αυριανού ενήλικα άνδρα ή της ώριμης γυναίκας.

Γονείς δείξτε κατανόηση, στοργή, υπευθυνότητα

     Μην αντιμετωπίζετε τη σεξουαλικότητα των εφήβων σας κλείνοντας το όλο θέμα του σεξ σε κάποια θεοσκότεινα χρονοντούλαπα του υποσυνειδήτου σας. Αποφύγετε τον στρουθοκαμηλισμό γιατί όσο και εάν το επιθυμούμε ίσως επειδή και μείς δεν διαθέτουμε την απαιτούμενη σαφή τοποθέτηση πάνω στο θέμα η εφηβική σεξουαλικότητα δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί, να εξορκισθεί, είτε σαν να μην υπάρχει είτε σαν να είναι κάτι "βρώμικο" που δεν μπορεί να συζητηθεί ανάμεσα σε γονείς και παιδιά.

     Εάν εμείς δεν ενημερώσουμε τους εφήβους μας υπεύθυνα και χωρίς συμπλέγματα παντογνωσίας ή με φορτίσεις πουριτανικών ενδοιασμών στην εποχή του AIDS  τότε να είμαστε βέβαιοι ότι τα παιδιά μας μόνα τους θα ανακαλύψουν τις αλήθειες του σεξ και τα συνεπακόλουθα θα είναι και δική μας ευθύνη.

     Οι έφηβοι, αγόρια και κορίτσια, διαθέτουν ένα αλάθητο, σχεδόν, αισθητήριο και αξιολογώντας τη στάση των γονιών τους μπορούν να προσδιορίσουν τα πραγματικά μηνύματα που τους στέλνουμε όχι αυτά που χωρίς πειστικότητα με πλατειασμούς και υπεκφυγές ψελλίζουν τα χείλη μας.

     Ας μην φοβηθούμε την ενημέρωση!...Στην απελευθερωμένη από τα χθεσινά ταμπού εποχή μας η ανάγκη και η χρησιμότητα της υπεύθυνης ενημέρωσης και της συνετής καθοδήγησης από εμάς τους γονείς και είναι αναγκαία και αποβαίνει, σίγουρα, σε όφελος των εφήβων.

     Μέσα στις σύγχρονες μικρές και μεγάλες πόλεις είναι μυριάδες οι ευκαιρίες για νέους και νέες να κάνουν γνωριμίες, να κάνουν φιλίες, να "ερωτευθούν" αληθινά ή τουλάχιστον έτσι να δικαιολογήσουν και τις πρώτες ερωτικές τους επαφές.

     Στον ψυχοκοινωνικό τομέα της ανάληψης πρωτοβουλίας σε θέματα, έστω περιορισμένη σημασίας, αφήστε τους εφήβους σας να αναλάβουν πρωτοβουλίες, να δράσουν σύμφωνα με τη δική τους βούληση με τη δική τους κρίση.

     Εάν η δραστηριότητά τους είναι επιτυχής τότε παινέψτε το παιδί σας φυσικά με το μέτρο.

     Εάν πάλι αποτύχει μην αρκεστείτε στην πικρή επίπληξη ή την ακόμα πιο πικρή ειρωνεία!..

     Προσέξτε, συχνά σε συζητήσεις μου με γονείς και παιδιά ανακαλύπτω ότι οι γονείς υποσυνείδητα έχουν "βοηθήσει" και αυτή στην αποτυχία του παιδιού τους για να δικαιώσουν έτσι - έμπρακτα - το σθεναρό κράτημα των σχοινιών με τα οποία και "δεσμεύουν" το παιδί τους.

     ΚΟΨΤΕ τα συμβολικά αυτά "σχοινιά" που συνόδευαν μέχρι χθες την εξαρτημένη και ελεγχόμενη από εσάς παιδική τους ηλικία βοηθώντας ταυτόχρονα τον έφηβο στη διαπίστωση και την αποδοχή της πραγματικότητας ότι μαζί με την ανεξαρτησία συμπορεύονται η ευθύνη και η συνέπεια.

     Μόνο με συνεχείς δοκιμές που απολήγουν σίγουρα άλλες σε αποτυχία και άλλες σε επιτυχία θα μπορέσουν οι έφηβοι να μάθουν να αξιολογούν σωστά να προχωρούν προσεκτικά και συνετά παίρνοντας τις πρώτες γεύσεις από τα προβλήματα, τις απαιτήσεις, τις απογοητεύσεις και μαζί τις επιτυχίες που τους επιφυλάσσει η ζωή που ξετυλίγεται μπροστά τους με μεγάλη ταχύτητα.

     Χρειάζεται να σταθούμε στο πλευρό των εφήβων μας και να τους δείξουμε έμπρακτα ότι κατανοούμε και συμμεριζόμαστε τον δυναμισμό της έντονης μεταλλαγής που τους χαρακτηρίζει "στο κρίσιμο υπαρξιακό σταυροδρόμι της ζωής"  καθώς οδεύουν προς την ενηλικίωση και την ωριμότητα. 

Τέσσερις τύποι εφήβων

   

    Θεωρητικές και ερευνητικές προσπάθειες απολήγουν στη διαφοροποίηση 4 τύπων εφήβων: "κομφορμιστές. ιδεολόγους. ηδονιστές, αντικοινωνικούς".

     Ο κομφορμιστής έφηβος επιθυμεί να βελτιώσει την προσωπική του ζωή, να ξεπεράσει σε όλους τους τομείς της δραστηριότητάς του τους γονείς του, να επιτύχει μέσα στο κοινωνικό-οικονομικό σύστημα στο οποίο ζεί και μεγαλώνει  Αλλά ο κομφορμιστής έφηβος δεν είναι άτομο με γερασμένη πριν την ώρα της ψυχή σε νεανικό κορμί!

     Ο ιδεολόγος έφηβος εκδηλώνει κάθε στιγμή και σε κάθε περίπτωση τη βαθειά του δυσαρέσκεια για το σύστημα αξιών, τον τρόπο ζωής και τα κοινωνικό-οικονομικά δεδομένα των ενηλίκων γονιών, συγγενών και της κοινωνίας γενικότερα.

     Ο ιδεαλισμός είναι γενικό χαρακτηριστικό της εφηβείας- όπως βέβαια και πολλών ενηλίκων που παραμένουν αθεράπευτα ρομαντικοί. Οι προοδευτικοί ιδεολόγοι ρεφορμιστές έφηβοι θεωρούν την κοινωνία και τα ανθρώπινα προβλήματα ως παράγωγα της μετάθεσης σημαντικών ανθρώπινων αξιών σε επουσιώδη και απρόσωπα αντικείμενα της "καταναλωτικής μας κοινωνίας". Για τους εφήβους αυτούς η ανθρώπινη κοινωνία οφείλει όχι μόνο να αναθεωρήσει τα συστήματα αξιών της αλλά και να τα μετουσιώσει θέτοντας περισσότερη έμφαση στις ανθρώπινες σχέσεις, στην εξάλειψη της μοναξιάς και της αλλοτρίωσης του ατόμου που ζεί και παράγει μέσα στα σύγχρονα απρόσωπα αστικό -βιομηχανικά κέντρα, στην επούλωση των ψυχικών μας τραυμάτων, στην  ανύψωση της αγάπης προς τον συνάνθρωπό μας σε αξία υπέρτατου βαθμού.

     Ο ηδονιστής έφηβος διακατέχεται από την τάση προς τον ηδονισμό και η "ντόλτσε βίτα" είναι τυπικά και ουσιαστικά αυτοσκοπός της ύπαρξής του.     Κυνηγάει την ικανοποίηση των αναγκών του με αέναο ρυθμό μέσα από μυριάδες ερεθισμάτων όπως το σεξ, το αλκοόλ, τα ναρκωτικά, τα ξενύχτια, τις κάθε λογής "τρέλες" χωρίς φραγμούς ή συνειδησιακό έλεγχο χωρίς τις ενοχές που δημιουργούν στον καθένα μας οι ψυχοκοινωνικές αναστολές, τα ταμπού οι ηθικές δεσμεύσεις του "υπερεγώ".

     Για τον ηδονιστή έφηβο η έλλειψη οικονομικών πόρων δεν είναι πρόβλημα γιατί εφόσον του λείψουν από το πατρικό βαλάντιο θα τους βρει με παράνομους τρόπους όπως κλοπές και διαρρήξεις, εκβιασμούς, πορνεία, σχέσεις με ομοφυλόφιλους, εμπορία ναρκωτικών Η ηδονή προέχει και αυτή καθαγιάζει όλα τα μέσα... 

     Ο αντικοινωνικός έφηβος, τελικά, προσιδιάζει τον τύπο του ηδονιστή αλλά γι αυτόν η έλλειψη αναστολών και ενοχών δεν εξαντλείται στην επιζήτηση ηδονής, δεν τελειώνει με την πραγμάτωση της "ντόλτσε βίτα".

    Επεκτείνεται και στην έλλειψη στοιχειώδους σεβασμού όχι μόνο για τα περιουσιακά στοιχεία τρίτων αλλά και γι αυτήν ακόμη την ανθρώπινη ζωή με αποτέλεσμα ο αντικοινωνικός έφηβος να διαπράττει χωρίς κανένα ενδοιασμό καταστροφές περιουσιών, εγκλήματα, βιασμούς όχι ως έμμεσες πράξεις με απώτερο σκοπό κάποιο "κέρδος"  (όπως υπαγορεύει το κυνηγητό της "ντόλτσε βίτα" για τον ηδονιστή έφηβο) αλλά ξεκάθαρα ως τελική πράξη στερούμενη κάθε άλλης σκοπιμότητας. 

     Το νόημα της ζωής μας δεν εξαντλείται στην επιτυχή ολοκλήρωση του ρόλου μας ως γονιών και έτσι, πέρα από κάθε παροχή συναισθηματική, ηθική ή υλική (μέσα στα στενά οικονομικά μας πλαίσια) στους εφήβους μας, χρειάζεται και εμείς να φροντίσουμε να είναι δημιουργική και θετική η δικιά μας διαχρονική πορεία προς την ολοκλήρωση του προσωπικού μας «είναι»...