Ο Ζίζεκ, ο Σοφοκλής, η αριστερά και ο φιλελευθερισμός

“Stepping out of this stupid role of just wise comment”

Ένας άλλος Σοφοκλής, μπροστάρης του λαού
Και κραδαίνοντας τη γροθιά του ο Slavoj κατέληξε:

And allow me just to conclude with a reference to one of your greatest, maybe the greatest, classical tragedies, Antigone. Don’t fight battles, which are not your battles. In my idea of Antigone, we have Antigone and Creon, these are just two sects of the ruling class. This is, a little bit, like PASOK and New Democracy. In my version of Antigone, while the two members of the royal family are fighting each other, threatening to ruin the state, I would like to see the chorus, the voices of the people, stepping out of this stupid role of just wise comment, take over, constitute a public committee of people’s power, arrest both of them, Creon and Antigone and establish the people’s power.
Slavoj Žižek’s speach in SYRIZA’s event (3-6-2012)

Το σκηνικό της σημερινής τραγωδίας
Απέχουμε ήδη ένα εξάμηνο από τις τελευταίες, διπλές εκλογές και οι προοπτικές για νέες εκλογές έχουν αρχίσει να διαφαίνονται. Μετά από τρία πακέτα συμφωνιών που συνόδευαν τα νέου τύπου κρατικο-ιδιωτικά δάνεια (βαφτίστηκαν ως μνημόνια, μεσοπρόθεσμα, δημοσιονομικές στρατηγικές) και όλη τη συνοδευτική παράνοια (το κόμμα που καταψήφιζε το πρώτο δάνειο, υπερψήφιζε το δεύτερο, πανηγύριζε στο τρίτο διαγράφοντας αυτούς που δεν το ψήφιζαν ενώ παλιότερα έκανε το αντίθετο) το “ελληνικό θέμα” παραμένει άλυτο. Και όταν λέμε “ελληνικό θέμα” δεν εννοούμε την ανεργία, την εξαθλίωση, την μετανάστευση, τις αυτοχειρίες, την διάλυση του κοινωνικού κράτους που συνόδευσε την πολιτική διαπίστωση: “δυτική δημοκρατία” είναι εκείνο το πολίτευμα στο οποίο ευθύνονται οι πολίτες, όχι οι πολιτικοί… Εννοούμε την ψυχρή λογική των αριθμών: το χρέος αυξήθηκε και θα συνεχίσει να αυξάνεται με τις πολιτικές που ακολουθούνται. Ενώ οι φωνές που εξηγούν την κατάσταση ως ακήρυκτο πόλεμο εναντίον των Ελλήνων πληθαίνουν, ενώ η Ε.Ε. φαίνεται όλο και περισσότερο κεντρικά εμπλεκόμενη σε μια προσχεδιασμένη μάχη εναντίον των ευρωπαϊκών λαών, ενώ πολλοί εξηγούν την “οικονομική κρίση” ως απότοκο και συνοδευτικό στοιχείο της πολιτισμικής μετάλλαξης, ο “κυρίαρχος λαός” φαίνεται ότι θα κληθεί σύντομα να αποφασίσει. Θα δούμε πόσο ελεύθερα και μετά από ποιο διάλογο θα αποφασίσει, θα δούμε πόσο θα εμπλακούν και πάλι τα μέσα Ευρώπης – Αμερικής, ο Σόιμπλε, ο Γιούνκερ, ο Ρομπάι, ο Μπαρόζο, η Μέρκελ, η Λαγκάρντ, ποια διλήμματα θα μπουν, πώς θα προσδιοριστεί το “πρόβλημα” και η “λύση” του. Είναι τώρα ευκαιρία, να δούμε πώς ορίστηκε πριν τις προηγούμενες εκλογές το πρόβλημα (οικονομικώς και μη) από την κυρίαρχη αντιμνημονιακή τάση, που θεωρείται αριστερή (η άλλη θεωρείται δεξιά).

Η αριστερή πρόταση
Ο Σλάβοϊ Ζίζεκ απευθυνόμενος στο κοινό του ΣΥΡΙΖΑ μάς προέτρεψε καθαρά: Μακριά από τη μάχη του Κρέοντα και της Αντιγόνης. Αυτοί οι δυο είναι κάτι σαν το ΠΑΣΟΚ-ΝΔ της εποχής τους. Σεις είστε ο κυρίαρχος λαός, θα έπρεπε να είχατε εκφραστεί ως χορός, εναντίον αμφοτέρων, ενώ αρκεστήκατε στον χαζό ρόλο του σοφού σχολιαστή. Δεν σας αφορά η μάχη του Κρέοντα με την Αντιγόνη.

Αφού, σύμφωνα με τον Σλάβοϊ, η σύλληψη (και η καθαίρεση), τόσο του Κρέοντα όσο και της Αντιγόνης θεμελιώνει την “λαϊκή κυριαρχία”, το πρώτο συμπέρασμα είναι ότι λείπει μέχρι σήμερα η κυριαρχία του λαού μέσα στο πλαίσιο της δυτικής αστικοκοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Στην ελληνική περίπτωση προφανώς υπονοείται ότι το ΠΑΣΟΚ ξεγέλασε τον λαό παριστάνοντας τον σοσιαλισμό, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ είναι η πραγματική προοπτική, η αληθινή αριστερά, η γνήσια ενσάρκωση της λαϊκής κυριαρχίας.
Ένα δεύτερο συμπέρασμα είναι, ότι ένα μέλος μιας βασιλικής οικογένειας δεν μπορεί να λειτουργεί υπέρ της κοινωνίας. Εδώ έχουμε μιαν ακόμα οριοθέτηση της αριστεράς. Ο Σοφοκλής παρέλειψε την εκδοχή του Ζίζεκ, άρα προφανώς και σήμερα και τότε:
Θέμα ταφής νεκρού, θέμα ηθικού έναντι πολιτικού νόμου δεν υπάρχει! Δεν υπάρχει καν θέμα αμφισβήτησης της απόλυτης πολιτικής εξουσίας, αν ο αμφισβητών έχει αριστοκρατική καταγωγή ή δεν έχει συλλογική μορφή (μήπως η Αντιγόνη έπρεπε να θέσει το θέμα της ταφής του Πολυνείκη σε δημοψήφισμα;). Την λαϊκή κυριαρχία, τα συμφέροντα των πολιτών (people’s power) δεν μπορεί να τα κατοχυρώσει παρά μόνον ο λαός. Ένας λαός όμως που δεν του επιτρέπεται να θέσει θέμα ταφής ενός νεκρού. Τα θέματα του λαού τα αποφασίζει ο κυρίαρχος λαός, αφού όμως πρώτα τα καθορίσει ένας αόρατος, εξωτερικός παράγοντας που καθορίζει τι είναι θέμα και τι όχι, τι είναι λαϊκό συμφέρον και τι όχι. Αυτός και μόνον αυτός έχει την ευθύνη να προστατέψει τον λαό από το να σχολιάζει σοφά και να τον οδηγήσει στον ορθό δρόμο. Δεν μπορεί συνεπώς ο απόλυτος άρχων να είναι politically correct, δεν μπορεί ούτε οποιοσδήποτε συγγενής του. Πολιτική ορθότητα μπορεί να έχει μόνον ο λαός, αρκεί κάποιος (ποιος;) να του την υποδείξει. Προς Θεού όμως! Μην παρεξηγηθεί ο Ζίζεκ που έμμεσα δηλώνει ότι ο υποβολέας του λαού σε καμιά περίπτωση δεν είναι ένας “απόλυτος άρχων”. Είναι ένας από μας, στην περίπτωσή μας ένας Ζίζεκ. Είναι εκείνος που δείχνει στον λαό ποια είναι η σωστή μάχη, εκείνος που απλώς εκτελεί ένα έργο “θεόπνευστο”, ένα “θεάρεστο”, που ίσως να βαφτιστεί “ανθρωπιστικό, διαφωτιστικό, λαϊκό, δημοκρατικό”. Άρα, κατά την αριστερά, ο Δήμος Κρατεί, μόνον όταν καθοδηγείται από πρόσωπα με συγκεκριμένες ετικέτες. Το αν οι ετικέτες αυτοαναιρούνται, αν καταλήγουν σε μια κρυφή απολυταρχία που στηρίζει πάλι την ηθική της κερδοσκοπίας, αυτό είναι μια λεπτομέρεια. Ίδια με την λεπτομέρεια ότι ο ελληνικός σοσιαλισμός του 1981 αφού έκανε μνημόσυνο με ξένα κόλλυβα, αφού μοίραζε χρήματα δοσμένα για την ανάπτυξη και δανεικά που ο ίδιος ζήτησε, αφού κατέστρεψε όσο μπόρεσε την δυναμική του εγχώριου πλούτου με δικαιολογία την πολιτική των Βρυξελλών που προεκλογικά καυτηρίαζε και απειλούσε να την διακόψει, στη συνέχεια ενοχοποίησε για την κρίση χρέους τους πολίτες. Τόσο ανίκανος ήταν όμως και τόσο λίγη αποδείχθηκε ακόμα και αυτή η καταστροφή των 30 ετών, ώστε χρειάστηκε και έξτρα νοθεία στο έλλειμμα του 2009 προκειμένου να σηκώσουν στα ύψη οι “αγορές” τα επιτόκια δανεισμού και να καταφύγουμε στο Δ.Ν.Τ., στον δανεισμό από τα επίσης υπερχρεωμένα ευρωπαϊκά κράτη. Τι είδους σοσιαλισμός είναι αυτός; Είναι ο ανύπαρκτος, εφάμιλλος του πάλαι ποτέ “υπαρκτού”, χωρίς καμιά αμφιβολία. Τι εγγυάται ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι εκτός του συστήματος ΠΑΣΟΚ-ΝΔ; Ο νέος Σοφοκλής, ο Slavoj Žižek που τοποθετεί το λίκνο του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ στον χορό της δικής του Αντιγόνης! Ίσως το “περήφανα νιάτα, τιμημένα γηρατειά” να ήταν πιο πειστικό επιχείρημα.

ΚΡΕΩΝ  Παρ’ όλα αυτά το τόλμησες να παραβείς το νόμο;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ  Γιατί δε μου το πρόσταξε αυτό ο μέγας Δίας ούτε και η συγκάτοικος με τους θεούς του Άδη, η Δίκη, είναι που όρισε στον κόσμο τέτοιους νόμους. Ούτε και νόμιζα ποτέ πως έχουν τέτοιο κύρος πια οι δικές σου προσταγές, ώστε, θνητός που είσαι, τους άγραφους κι ασάλευτους νόμους να ξεπεράσεις.

Αφού επί πέντε αιώνες ο δυτικός κόσμος δεν έχει πάψει να τονίζει την πνευματική αναγέννηση, τον ανθρωπισμό, το φως που ξεχύθηκε από την υιοθέτηση της κλασικής αρχαιότητας, τώρα άρχισε να της βρίσκει κουσούρια. Δεν είναι μόνον τα τηλεοπτικά σόου και ο γερμανο-ολλανδικός τύπος που από το 2010 ακολουθώντας τον George A. Papandreou μιλούσαν συκοφαντικά για τον σημερινό Έλληνα με συνεχείς προσβλητικές αναφορές στην ελληνική αρχαιότητα. Τώρα ο σοσιαλισμός που πασχίζει (όπως τόνισε και ο Κ. Δουζίνας) να συνεχίσει το έργο του διαφωτισμού ενάντια στον “αντίπαλο”, δηλαδή στην καπιταλιστική βαρβαρότητα, μας λέει ότι ο Σοφοκλής της Αθηναϊκής δημοκρατίας ήταν εκτός θέματος, αποπροσανατόλιζε το κοινό του, με την “Αντιγόνη” του αντιπαρατάχθηκε στον Σωκράτη, τον Πλάτωνα, τον Περικλή. Ήταν εκτός θέματος ο Σοφοκλής, επειδή έβαλε την Αντιγόνη να υπερασπιστεί τον θεϊκό νόμο ως υπέρτερο του νόμου ενός “ελέω Θεού” επίγειου άρχοντα και ούσα και η ίδια στην βασιλική οικογένεια.  Και πώς θεμελιώνεται το υπέρτερο του θεϊκού νόμου; Περνώντας ως άγραφος ανθρώπινος νόμος, ενταγμένος στην ανθρώπινη συνείδηση.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ  Όμως ο Άδης τους μετράει όλους με μέτρο ίδιο.
ΚΡΕΩΝ  Την ίδια τύχη ο καλός με τον κακό δεν έχει.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ  Ποιος ξέρει αν το δέχεται αυτό ο κάτω κόσμος;
ΚΡΕΩΝ  Και πεθαμένος ο νεκρός φίλος ποτέ δε θά ‘ναι.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ  Για την αγάπη πλάστηκα και όχι για το μίσος.

Ο Σοφοκλής σύμφωνα με τον Ζίζεκ έβαλε τον χορό (την γερουσία των Θηβών) να κάνει απλώς σοφές, πλην δευτερεύουσες παρατηρήσεις, αντί να πετάξει έξω από την Πολιτεία τον Κρέοντα και την Αντιγόνη και να εγκαθιδρύσει την λαϊκή κυριαρχία. Ο χορός όμως του Σοφοκλή πήρε το μέρος της Αντιγόνης. Η υποβάθμιση του θέματος της τραγωδίας από τον Ζίζεκ, η διαφωνία του με τον Σοφοκλή στο θέμα του χορού υπονοούν και την συμπαράταξή του με τον Κρέοντα στο συγκεκριμένο σημείο. Υπονοεί δηλαδή ότι πάνω από τον άγραφο νόμο κείται ο πολιτικός. Αυτό δεν επιδίωξε και η Γαλλική Επανάσταση; Αυτό δεν υπήρξε σημαία του σοσιαλισμού; Αυτό δεν είναι σήμερα το επιχείρημα των ελληνικών κυβερνήσεων και της Κομισιόν; (υπέρτερη σημασία έχουν κάποια νούμερα, όχι η ζωή των ανθρώπων). Αν όλα αυτά είναι σκόπιμα ή ατυχή θα το δείξει η ιστορία, πάντως ως επίπεδο αντιφάσεων θυμίζουν το πρόσφατο δίλημμα “Σοσιαλισμός η βαρβαρότητα;”.

ΚΡΕΩΝ  Μα άλλος ή μονάχα εγώ θα κυβερνώ την πόλη;
ΑΙΜΩΝ  Μα πόλη δε θα βρεις καμιά που να ανήκει σ’ έναν.
ΚΡΕΩΝ  Στον άρχοντά της το λοιπόν η πόλη δεν ανήκει;
ΑΙΜΩΝ  Όμορφα θα βασίλευες σε χώρα ερημωμένη…

Μόνο που με τον Κρέοντα διαφώνησε και ο γιός του. Μόνο που ο Κρέων -έστω και καθυστερημένα- ακολούθησε τη γνώμη του χορού, του γιου του και της Αντιγόνης.

Σοσιαλισμός – Φιλελευθερισμός – Ευρωπαϊκό κεκτημένο

Το αν τα ευρωπαϊκά αδιέξοδα μπορούν να επιλυθούν μέσα από ευρωπαϊκούς δρόμους, δεν χρειάζεται να το συζητήσουμε. Είναι προφανές ότι γίνεται. Αρκεί όμως πρώτα να προσδιορίσουμε γιατί υπάρχει κρίση χρέους συνολικά στην Ευρώπη. Ας ξεχάσουμε προσωρινά ότι το πρόβλημα είναι ευρύτερο, ας ξεχάσουμε ότι οι σχεδιαστές του ευρώ “ανακάλυψαν” την Fitch, τα CDS και τη λειτουργία των “αγορών” μόλις το 2008, ας πιστέψουμε ότι οι σημερινοί πολιτικοί -τεχνοκράτες της Ε.Ε. δεν έχουν καμία σχέση με εκείνους τους “άχρηστους” που δέχονταν στο Ευρώ χώρες με κραυγαλέες αλλοιώσεις στα οικονομικά τους στοιχεία. Η Κομισιόν, η Ε.Κ.Τ. και το Δ.Ν.Τ. δίνουν σήμερα τη “μάχη” της “βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους”, αλλά αυτό δεν χωρούσε ως παράδοξο μέσα στην “παράδοξη” κατά Ζίζεκ “Αντιγόνη” του Σοφοκλή. Ο χορός του Σοφοκλή “παρέλειψε” να συμπεριφερθεί ως “κυρίαρχος λαός”. Αυτός ο λαός καλείται σήμερα από την αριστερά να στείλει την πολιτική των θεσμικών οργάνων της Ευρώπης στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, υλοποιώντας όχι μόνον την “Ανατροπή στην Ελλάδα” αλλά και την “Αλλαγή στην Ευρώπη”. Ωραία! Μπορούμε να συμφωνήσουμε στο “Stepping out of the stupid roles of ECB and IMF”. Ας συμφωνήσουμε ακόμα και με το γεγονός ότι το ΠΑΣΟΚ (“Αντιγόνη” κατά τον Σλάβοι;) παρίστανε από την αρχή τον κυρίαρχο λαό (χορό) ενώ ήταν το ίδιο και χειρότερο με την αριστοκρατική ΝΔ. Τι μας λέει ο Τσίπρας μέσω του Σλάβοϊ Ζίζεκ; Ότι ο ίδιος δεν είναι Ανδρέας αφού δεν λέει “ΕΟΚ και ΝΑΤΟ…”, αντίθετα, λέει “Ευρωπαϊκή λύση στο ευρωπαϊκό πρόβλημα”, “σοσιαλιστική λύση στο καπιταλιστικό πρόβλημα”. Άρα λέει ότι θα λύσει το πρόβλημα χωρίς να αγγίξει τον λόγο που το δημιουργεί (ευρώ, ΕΚΤ, οίκοι αξιολόγησης, παράγωγα, έλεγχος κεντρικών κρατικών τραπεζών…)  Και προσοχή: αυτό μας το λέει πριν τις εκλογές. Γι αυτό όμως το “πλαίσιο Τσίπρα” επιστρατεύτηκε το 2012 ο παγκόσμιος καπιταλισμός σε δηλώσεις εναντίον του, σε προειδοποιήσεις για το τι περιμένει τον Έλληνα αν τολμήσει να τον υπερψηφίσει. Αυτό πάλι πώς εξηγείται; Μα, όπως εξηγούνται και τα έγγραφα του Φόρειν Όφις και του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για τον “επικίνδυνο σοσιαλιστή” Ανδρέα Παπανδρέου (πριν το 1981). Όπως εξηγείται και ο φόβος του Κ. Καραμανλή μήπως ο Α. Παπανδρέου βγάλει την Ελλάδα από την Ε.Ο.Κ. Πόσο διαφορετικός είναι ο Αλέξης Τσίπρας του 2012 από τον Ανδρέα Παπανδρέου του 1979; Πόσο διαφορετικό είναι το “κοινωνικό μέτωπο” του πρώτου από το “σοσιαλιστικό κίνημα” του δεύτερου; Μια βασική διαφορά πάντως είναι ότι ο Παπανδρέου δεν ακύρωσε τον Σοφοκλή για να μας πείσει ότι θα δράσει υπέρ του κοινού συμφέροντος.
Μια ακόμα σημείωση: Για την αριστερά (αλλά όχι μόνον) τα λεγόμενα ενός Σλάβοϊ είναι λόγος Παπικός, δεν επιδέχονται αμφισβήτησης. Ένας Ζίζεκ συνοδεύεται από επίθετα όπως “καταξιωμένος” διανοητής, “αναγνωρισμένος” στοχαστής, “μείζων” φιλόσοφος και συνήθως, κάπου εκεί λήγει ο αντίλογος. Παράδοξο το γεγονός, αν λάβει κανείς υπόψη του ότι ο σοσιαλισμός δηλώνει απόγονος του διαφωτισμού και μάχεται την μεσαιωνική “αυθεντία”. Παρήγορο όμως είναι ότι ακόμα και μέσα στον ενθουσιασμό της προεκλογικής συγκέντρωσης, βρέθηκαν αρκετοί που δεν χειροκρότησαν στο σημείο “Αντιγόνη”.

Δείτε εδώ το απόσπασμα του Ζίζεκ με τη μετάφρασή του καθώς και τις ομιλίες του Κώστα Δουζίνα και του Αλέξη Τσίπρα.

Συμπερασματικά, το ευρύτερο θέμα που τίθεται είναι: αν ο Σοφοκλής δεν ήταν το μόνο ατυχές παράδειγμα, αν ο Ζίζεκ συνολικά καθορίζει τον εχθρό και τη δράση έναντι αυτού με παρόμοια επιχειρηματολογία τότε η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ που υιοθετεί  τις θέσεις του ποια προοπτική απεγκλωβισμού προσφέρει στην ελληνική κοινωνία;

Όλα αυτά συνέβησαν μέσα στο προεκλογικό κλίμα του 2012. Τι μας επιφυλάσσει άραγε το κλίμα των επερχόμενων εκλογών; Πολλοί μιλούν για νέο Σύνταγμα, όμως το θέμα αυτό α) δεν εγγυάται αυτόματες λύσεις β) δεν μπορεί να λειτουργεί με υπερκείμενο ένα αντίθετο Ευρωσύνταγμα. Αν από την άλλη πλευρά δεχθούμε ότι η “λύση Τσίπρα” φέρει την αξιοπιστία της “λύσης Παπανδρέου” του 1981, αν απορρίψουμε την “λύση Καμμένου” ως μια αφερέγγυα πρόταση που όψιμα ανακάλυψε την ανάγκη για ένα “εθνικό κράτος”, όψιμα ανακάλυψε τα προβλήματα του κρατικού δανεισμού και την απάνθρωπη στόχευση του συστήματος “Μάαστριχτ-Λισαβόνα-Δουβλίνο…”, τότε μένουν άλλες δυο “λύσεις”:

1.  Το δίπολο ΚΚΕ-Χρυσή Αυγή με τις εξωκοινοβουλευτικές παραλλαγές του
2. Ο επανακαθορισμός του προβλήματος που δεν έχουμε συμφωνήσει ούτε γεωγραφικώς πώς να το ονομάζουμε: “ελληνικό”, “ευρωπαϊκό”, “παγκόσμιο”;

Προφανώς, η δεύτερη (μοναδική) επιλογή διατυπώνεται και ως “Stepping out of the stupid roles of supporting seductive liberalism and fake socialism”. Και στην περαιτέρω σχηματοποίηση αυτής της πορείας, στον επανακαθορισμό του προβλήματος, των κοινωνικών επιδιώξεων και των πολιτικών σχηματισμών που θα τις προωθήσουν, η “Αντιγόνη” έχει να μας προσφέρει στοιχεία που ο σοσιαλισμός δείχνει να παραβλέπει. Μέσω του Κρέοντα ο Σοφοκλής μας λέει:

Γιατί δε φύτρωσε ποτέ στον κόσμο, σαν το χρήμα, τόσο κακή εφεύρεση· αυτό γκρεμίζει πόλεις, αυτό κι από τα σπίτια τους ανθρώπους ξεσπιτώνει, αυτό το φρόνιμο μυαλό το ξεπλανεύει πάντα, το παρασέρνει στο κακό και στης ντροπής τη στράτα, και καθετί το πονηρό μαθαίνει στους ανθρώπους, διδάσκει την ασέβεια σ’ όλες της τις εκφράσεις. Μα όσοι τα κατάφεραν στο χρήμα πουλημένοι, με τον καιρό κάποια στιγμή άσχημα το πληρώνουν.

Εστάλη από: Το καραβάκι της Ιστορίας

http://karavaki.wordpress.com/2012/11/18/stupid-roles-of-wise-comment/