Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ

Φωτό:Wikipedia

Η ίδια η φύση του νερού ως βασικής προϋπόθεσης επιβίωσης, η ανισοκατανομή των υδατικών πόρων και οι διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες καθιστούν το νερό σπάνιο και κατά συνέπεια πολύτιμο από όλες τις απόψεις.         Σήμερα δε οι ανθρωπογενείς πιέσεις στην ποσότητα και την ποιότητα του ως αποτέλεσμα του κυριάρχου αναπτυξιακού μοντέλου και η απειλή των κλιματικών αλλαγών το καθιστούν σύμφωνα με το περιοδικό «Fortune» ως μια από τις μεγαλύτερες επιχειρηματικές ευκαιρίες στον κόσμο

. Ένα εμπόρευμα που θα διαδραματίσει στον 21ο αιώνα τον ρόλο που είχε το πετρέλαιο στον 20ό. Πιθανή αιτία για πολέμους και ευκαιρία για μεγάλα κέρδη.          Τον φετινό Μάρτιο  έγιναν στην Κωνσταντινούπολη το Διεθνές Φόρουμ και παράλληλα το εναλλακτικό φόρουμ των πολιτών για το νερό. Η κύρια σύγκρουση ανάμεσα στα δυο αυτά σώματα ήταν ο χαρακτηρισμός του νερού ως ανάγκης κατά το επίσημο ή ως δικαιώματος για το  «αντιφόρουμ». Σε αυτή την φαινομενικά απλή λεκτική διαφωνία συμπυκνώνεται η διαφορά φιλοσοφίας υπέρμαχων και αντίπαλων της ιδιωτικοποίησης, Γιατί κανένας δεν νομιμοποιείται να εμπορευτεί ένα ανθρώπινο δικαίωμα. Αντίθετα η ικανοποίηση μιας ανθρωπινής ανάγκης μπορεί να χρυσοπληρωθεί.         Γενέθλιος γη των ιδιωτικοποιήσεων στο νερό είναι η Γαλλία στην οποία ήδη από την εποχή του Ναπολέοντα οι ιδιώτες εμπλέκονται στην διαχείριση της ύδρευσης. Σήμερα οι γαλλικές Suez και Veoliaκυριαρχούν στην παγκόσμια αγορά νερού με άλλες δέκα περίπου μεγάλες επιχειρήσεις νερού χαρίζοντας σε ολόκληρο τον κλάδο  την προσωνυμία οι Βαρόνοι του Νερού, και παρέχουν υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης σε περισσότερους από 200 εκατομμύρια πελάτες σε 150 χώρες. Η δε Suez συμπεριλαμβάνεται μεταξύ των κορυφαίων 100 εταιριών στον κόσμο με κύκλο εργασιών το 2008 12,4 δις ευρώ. Μια άλλη επιχειρηματική δραστηριότητα, ταχύτατα αναπτυσσομένη και εξαιρετικά ρυπογόνα, που συχνά διαφεύγει της προσοχής μας είναι αυτή του εμφιαλωμένου νερού με τις Nestle, Coca-Cola, Pepsi κα.        Η έκρηξη των ιδιωτικοποιήσεων του νερού έγινε την δεκαετία 90 -2000 Από τις δώδεκα χώρες με ιδιωτικά δίκτυα νερού του 1990 φτάσαμε το 2002 στις 56 χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο, σε φτωχές, αναπτυσσόμενες αλλά και ανεπτυγμένες χώρες, που εξυπηρετούν περίπου 550 εκατ. ανθρώπους, Σήμερα υπολογίζεται ότι καλύπτουν το 9% της παγκόσμιας αγοράς.           Η έκρηξη αυτή πραγματοποιήθηκε μέσα σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης και αποθέωσης της αγοράς. Η Διεθνής Τράπεζα άσκησε πιέσεις στις κυβερνήσεις ειδικά των φτωχών χώρων να προχωρήσουν σε ιδιωτικοποιήσεις σε αντάλλαγμα των δανείων που ζητούσαν, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου προωθούσε κανόνες απελευθέρωσης του διεθνούς εμπορίου φυσικών πόρων και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κινούνταν στην ίδια κατεύθυνση παρότι το Ευρωκοινοβούλιο δήλωνε ότι το νερό δεν πρέπει να υπόκειται στους κανόνες της αγοράς.        ίδιο διάστημα πληθαίνουν οι καταγγελίες ότι οι  βαρόνοι του νερού χρησιμοποιώντας σχέσεις διαπλοκής με ΜΜΕ και τον πολιτικό κόσμο ασκούν ισχυρές πιέσεις σε κυβερνήσεις και οργανισμούς να αλλάξουν νομοθεσίες και προδιαγραφές στην κατεύθυνση «απελευθέρωσης» της αγοράς. Ταυτόχρονα πρωτοστατούν στις διεθνείς οργανώσεις και φόρουμ με στόχο την χειραγώγηση τους, εξ ου και ο χαρακτηρισμός του  προαναφερθέντος Διεθνούς Φόρουμ από τους ακτιβιστές ως «φόρουμ των εταιρειών».         Οι ιδιωτικοποιήσεις παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία οικονομικών σεναρίων, εκδοχών και διοικητικών ρυθμίσεων από την μερική με συνεργασίες δημόσιου - ιδιωτικού τομέα έως την συνολική αποβολή του δημόσιου τομέα. Οι υπέρμαχοι τους παρουσιάζουν την εμπορευματοποίηση του νερού σαν μοναδική απάντηση στην  αυξανόμενη έλλειψη του και την ανάγκη προστασίας των οικοσυστημάτων. Ισχυρίζονται ότι η ιδιωτικοποίηση προσελκύει ιδιωτικά κεφάλαια εκεί όπου το κράτος δεν έχει την δυνατότητα ανάληψης των δαπανών και έχει σαν αποτέλεσμα την οικονομική αποτελεσματικότητα και την βελτίωση της λειτουργίας των υπηρεσιών νερού. Προς τούτο επικαλούνται τα παραδείγματα σωστής λειτουργίας των ιδιωτικοποιημένων συστημάτων στις ανεπτυγμένες χώρες σε αντίθεση με τις αναποτελεσματικές, γραφειοκρατικές και διεφθαρμένες δημόσιες υπηρεσίες.  Αποτελεσματικότητα και οικονομία που όπως ισχυρίζονται καταλήγουν σε όφελος των καταναλωτών.         Αυτή η ειδυλλιακή σχεδόν εικόνα βλέπουμε όμως να μην συγκινεί τους πολίτες. Γρήγορα η ιδιωτικοποίηση προκάλεσε την έντονη αντίθεση πολίτικων και κοινωνικών ομάδων, οργανώσεων προστασίας του περιβάλλοντος και των ανθρώπινων δικαιωμάτων και οι αντιδράσεις μερικές φορές αντιμετωπίστηκαν με βίαιη καταστολή. Αρχίζει να αναπτύσσεται τάση επιστροφής στο δημόσιο τομέα των υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης με κορυφαίο παράδειγμα το Παρίσι. Αρκετές πόλεις και χώρες πχ Ολλανδία με ευρεία διακομματική στήριξη προσχωρούν σε απαγορεύσεις των ιδιωτικοποιήσεων . Μια σειρά αποτυχιών οδήγησαν ακόμα και την Δ.Τ να παραδεχτεί ότι η ιδιωτικοποίηση δεν είναι η μονή απάντηση στο πρόβλημα.          Σαν αντίδοτο στα προβλήματα προτείνεται ο ενεργότερος ρόλος του κράτους ως ρυθμιστή των κανόνων της ελεύθερης αγοράς με την θέσπιση νομοθετικού πλαισίου ρυθμίσεων και ελεγκτικών μηχανισμών. Ωστόσο περά από το γεγονός της ύπαρξης μεγάλου αριθμού δικτατορικών και διεφθαρμένων καθεστώτων στις φτωχές ιδίως χώρες που αποκλείουν αυτή την δυνατότητα έλεγχου στην πράξη πολύ συχνά φαίνεται η αδυναμία ακόμα και των προηγμένων χώρων να εφαρμόσουν ικανοποιητικά τέτοιες ρυθμίσεις και ελέγχους. Και τούτο γιατί η μονοπωλιακή φύση των υπηρεσιών ύδρευσης κάθε περιοχής και η δύναμη που απορρέει από το γεγονός αυτό καθιστά τον έλεγχο δύσκολο αν όχι αδύνατο. Εξάλλου η μονοπωλιακή αυτή φύση δεν επιτρέπει τον ελεύθερο ανταγωνισμό και κατά συνέπεια όπως λένε οι αντίπαλοι της ιδιωτικοποίησης δεν νοείται καν η ιδιωτικοποίηση ενός μονοπωλίου.         Συνήθως πέραν των ιδεοληψιών βασικό κίνητρο για την ιδιωτικοποίηση είναι η προσπάθεια κάλυψης των κρατικών χρεών με την είσπραξη του τιμήματος αδιαφορώντας ακόμα και για το εάν οι δημοσιές επιχειρήσεις  είναι κερδοφόρες. Βασικό χαρακτηριστικό είναι ότι προηγείται η κατασκευή των υποδομών ύδρευσης και αποχέτευσης  χρηματοδοτούμενη από δημοσίους πόρους οι οποίες στη συνεχεία παραδίδονται έτοιμες για εκμετάλλευση.        Συνήθης πρακτική  πολλών κυβερνήσεων ήταν να να προωθούν  πρακτικές απαξίωσης των δημοσίων υπηρεσιών και να αυξάνουν τις τιμές του νερού πριν από την ιδιωτικοποίηση για να δώσουν στη συνεχεία στους ιδιώτες την δυνατότητα να  τις μειώσουν και να κερδίσουν την κοινωνική συναίνεση. Επιπλέον οι δημόσιες αρχές σε πολλές περιπτώσεις παρέχουν ακόμα και εγγυήσεις για την κερδοφορία των εταιριών και άλλες διευκολύνσεις. Οι δε εταιρείες εκμεταλλεύονται νομικά κενά και μεταφέρουν τα κέρδη από τους τομείς του νερού σε άλλες δραστηριότητες στις οποίες δραστηριοποιείται η ιδιωτική εταιρεία.         Συχνότατα την αγορά ακολουθούν πιέσεις προκείμενου να επαναδιαπραγματευθεί η εταιρεία την σύμβαση προς όφελος της (διαθέτοντας δε ήδη τον έλεγχο του νερού έχει τεράστια διαπραγματευτική δύναμη) με αποτέλεσμα γρήγορα οι τιμές να εκτινάσσονται στα ύψη ενώ οι αρχικοί στόχοι  για επενδύσεις για τις αναγκαίες επεκτάσεις και εκσυγχρονισμό των συστημάτων πόσιμου νερού και αποχέτευσης εγκαταλείπονται.         Ακόμα και η Δ.Τ αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι η ίδια η διαδικασία ιδιωτικοποίησης μπορεί να δημιουργήσει κίνητρα υπέρ της διαφθοράς καθώς οι συμβάσεις γίνονται χωρίς διαφάνεια πίσω από κλειστές πόρτες(Στην Γκρενόμπλ υψηλόβαθμο στέλεχος της Suez καταδικαστεί για δωροδοκία κατά την εξαγορά).         Μια διαδικασία ιδιωτικοποίησης, είναι συχνά δρόμος χωρίς επιστροφή. Από την μια λογω της μακρόχρονης διάρκειας των συμβάσεων (τουλάχιστον 10 έως 30 έτη). Από την άλλη οι δυσκολίες καταγγελίας τους που οδηγεί τις πόλεις και τα κράτη σε δικαστικές περιπέτειες με αντικείμενο τεραστία χρηματικά ποσά τα οποία διεκδικούν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις ενώπιον διεθνών οργανισμών επίλυσης διαφορών, καθιστά την απώλεια των υδάτινων πόρων από την κοινωνία σχεδόν ανέκκλητη.         Είναι προφανές ότι οι επιδόσεις των  υπηρεσιών νερού δεν μπορούν και δεν πρέπει να αξιολογούνται μόνο με ορούς αποτελεσματικότητας και οικονομίας. Κυρίαρχο πρόβλημα είναι ότι η ιδιωτικοποίηση είτε εμποδίζει την πρόσβαση στο νερό των λαϊκών στρωμάτων ειδικά στις φτωχές χώρες είτε την περιορίζει λογά των αυξημένων τιμολογίων. Στην Γάλλια έρευνες του 1999 έδειξαν ότι οι ιδιωτικές εταιρείες πουλάνε το πόσιμο νερό ακριβότερα από τις δημόσιες κατά 14%.         Παράλληλα περιθωριοποιούνται οι φτωχές και αραιοκατοικημένες περιοχές που δεν παρουσιάζουν οικονομικό ενδιαφέρον για τον ιδιώτη και βαθαίνει η καθυστέρηση τους.        Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις έχουν οικονομικό όφελος από την μείωση της συντήρησης των δικτύων και φυσικά αποφεύγουν όπως ο διάβολος το λιβάνι τις εξαιρετικά δαπανηρές αντικαταστάσεις τους λόγω παλαιότητας. Ιδιαίτερα επικίνδυνο για την υγεία των πολιτών είναι το γεγονός ότι δεν έχουν κανένα λόγο, το αντίθετο μάλιστα- να λαμβάνουν εξαντλητικά και δαπανηρά μέτρα προστασίας και έλεγχου της ποιότητας του νερού και του περιβάλλοντος. Όπως επίσης δεν έχουν κανένα λόγο να επιζητούν την μείωση της κατανάλωσης αφού αυτό τους στερεί πολύτιμα κέρδη.        Δεν πρέπει να μας διαφεύγει η οικονομική και πολιτική ισχύς που αποκτούν οι βαρόνοι του νερού με τον πλήρη έλεγχο ενός θεμελιώδους φυσικού πόρου. Ούτε η αποξένωση της τοπικής κοινωνίας από τους δικούς της πόρους, η καταστροφή των υφιστάμενων δημόσιων δομών, η απώλεια πολύτιμης πείρας και στελεχών που οδηγούνται στην ανεργία. Μην ξεχνάμε ότι εταιρείες δίνουν λόγο στους μετόχους τους και όχι στους δημότες.         Μια ειδική κατηγορία προβλημάτων που σχετίζονται με τις ιδιωτικοποιήσεις είναι οι πιέσεις των εταιρειών για φαραωνικά έργα (πχ αναστροφή ρου ποταμών, φράγματα, ‘η η εξαιρετικά κερδοφόρα προοπτική μεταφοράς νερού σε μακρινές αποστάσεις από την μια χωρά σε επάρκεια σε μια άλλη με έλλειψη νερού). Οι τεράστιοι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι και τα  κοινωνικοπολιτικά προβλήματα είναι νομίζω προφανή.        Ας δούμε τρία κορυφαία παραδείγματα :        ·         Το 1988 ιδιωτικοποιηθήκαν από την κυβέρνηση Θάτσερ 10  οργανισμοί νερού με εξαιρετικά ευνοϊκούς ορούς. Η αύξηση των τιμών κατά μέσο όρο πάνω από 50% τα πρώτα 4 έτη με ταυτόχρονη τεράστια κερδοφορία των εταιρειών και η διακοπή της παροχής νερού σε σημαντικό αριθμό κατοίκων που δεν είχαν να πληρώσουν οδήγησε σε σοβαρές αντιδράσεις. Οι εταιρείες εγκατέστησαν μετρητές προκαταβολής πληρωμής που παρείχαν πρόσβαση μέσω πλαστικής προπληρωμένης κάρτας. Παράλληλα προβλήματα κακής συντήρησης και λειτουργίας του δικτυού, ρύπανσης και κακής ποιότητας πόσιμου νερού οδήγησαν σε ποινικές διώξεις. Το Κοινοβούλιο απαγόρευσε τις αποσυνδέσεις και τη χρήση μετρητών με αποτέλεσμα την βελτίωση της κατάστασης.       ·         Το 1998 το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εγκρίνει δάνειο 138 εκατ. δολαρίων στη Βολιβία με τον όρο να προχωρήσει σε ιδιωτικοποιήσεις. Το 1999 Κοινοπραξία αποκτά τον έλεγχο της ύδρευσης της πόλης Κοτσαμπάμπα τρίτης σε μέγεθος πόλης με 1.500.000 κατοίκους και τον έλεγχο του υπόγειου νερού που της επέτρεψε να κλείσει τις ιδιωτικές γεωτρήσεις. Ακολούθησαν μεγάλες αυξήσεις και απειλές για διακοπή υδροδότησης όσων δεν πλήρωναν. Ακλούθησαν αντιδράσεις και καταστολή από αστυνομία και στρατό με δυο νεκρούς. Μετά από έξι  χρόνια η πόλη κατορθώνει να επανακτήσει το δίκτυο. Ωστόσο οι  θιασώτες  της ιδιωτικοποίησης χαιρέκακα επισημαίνουν την εξαιρετικά κακή κατάσταση στο τομέα της ύδρευσης του πληθυσμού χρόνια μετά.       ·         Από το 2000 έως το 2002 εμφανίζεται επιδημία χολέρας στην Νότια Αφρική που μολύνει 250.000 ανθρώπους και προκαλεί 300 θανάτους. Ο David  Hemson, κοινωνικός επιστήμονας που εστάλη από την κυβέρνηση για να ερευνήσει τις αιτίες τις απέδωσε στο γεγονός ότι μεγάλος αριθμός κατοίκων αναγκάστηκαν να αναζητήσουν νερό σε μολυσμένα ρέματα και λίμνες λέγοντας "Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η αδυναμία των ανθρώπων να πληρώσουν το πλήρες κόστος του νερού ήταν η άμεση αιτία της επιδημίας χολέρας». Ανάλογα προβλήματα ασθενειών εμφανίζονται στην Μανίλα με 7 θανάτους και 700 προσβεβλημένους,          Κλείνοντας νομίζω ότι τόσο από άποψη αρχής όσο και από άποψη αποτελεσμάτων η ιδιωτικοποίηση δεν μπορεί να είναι η λύση στο πρόβλημα του πόσιμου νερού. Ωστόσο αυτό που μας χρειάζεται δεν είναι απλά η απόκρουση των ιδιωτικοποιήσεων και η διατήρηση της σημερινής κατάστασης αλλά μια άλλη συνολικά πολιτική για το νερό μέσα σε ένα άλλο κοινωνικό-οικονομικό μοντέλο. Μια πολιτική που θα συνδυάζει την ελεύθερη δωρεάν πρόσβαση όλων των ανθρώπων σε επαρκή ποσότητα πόσιμου νερού με την αειφορική διαχείριση του και την παγκόσμια συνεργασία. ________________________ Ομιλία-εισήγηση του Πολ. Μηχανικού Παναγιώτη Παπαθεοδωρόπουλου, στα πλαίσια του 21ουΣυνεδρίου ΠΑΝΔΟΙΚΟ «Το νερό ως κοινωνικό αγαθό»  που διεξήχθη στη Λαμία στις 13 - 15 Νοεμβρίου 2009, με συνδιοργανωτές τα δύο μέλη του Δικτύου ΜΚΟ Σόλων και Όμιλος Φίλων του Δάσους.

Παναγιώτης Παπαθεοδωρόπουλος,Πολ. Μηχανικός, Στέλεχος Δ.Ε.Υ.Α. Πάτρας 16 Νοεμβρίου 2009 ΠΗΓΗ: http://www.solon.org.gr