Η ατέλειωτη ιστορία του παγκόσμιου χρέους

Έχουν περάσει σχεδόν δέκα χρόνια από τότε που έσκασε η στεγαστική φούσκα στην Αμερική. Έχουν περάσει σχεδόν έξι από τότε που η αφερεγγυότητα της Ελλάδας πυροδότησε την κρίση του ευρώ.

Ο συνδυασμός αυτών των επεισοδίων δημιούργησε μια συγκέντρωση χρέους, ακολουθούμενη από μια πτώχευση. Μία τρίτη δόση στα χρονικά του χρέους εξελίσσεται σήμερα. Αυτή τη φορά, η τοποθεσία είναι στις αναδυόμενες αγορές. Οι επενδυτές έχουν ήδη ξεφορτωθεί περιουσιακά στοιχεία στον αναπτυσσόμενο κόσμο, όμως η πλήρης αγωνία της επιβράδυνσης βρίσκεται ακόμη μπροστά μας.

Οι κρίσεις χρέους σε φτωχότερες χώρες δεν είναι κάτι καινούριο. Κατά κάποιους τρόπους, αυτή θα είναι λιγότερο δραματική από τις χρεοκοπίες και τα σπασμένα συναλλαγματικά όρια που χαρακτήρισαν τις κρίσεις των δεκαετιών του 1980 και του 1990. Οι σημερινές αναδυόμενες αγορές έχουν πιο ευέλικτες συναλλαγματικές ισοτιμίες, μεγαλύτερα αποθέματα και μικρότερο μέρος των χρεών τους σε ξένο συνάλλαγμα. Παρ’ όλα αυτά, η πτώχευση θα χτυπήσει την ανάπτυξη πιο δυνατά απ’ ότι περιμένουν πολλοί σήμερα, αποδυναμώνοντας την παγκόσμια οικονομία, την ίδια στιγμή ακόμη που η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ ξεκινήσει να αυξάνει τα επιτόκια.

Και στα τρία κεφάλαια αυτής της τριλογίας του χρέους, ο κύκλος ξεκίνησε με κεφάλαια που εισέρρευσαν από έξω από τα σύνορα, μειώνοντας τα επιτόκια και κινητοποιώντας την αύξηση πίστωσης. Στην Αμερική, ένας όγκος παγκόσμιων αποταμιεύσεων, μεγάλο μέρος του από την Ασία, κατέκλυσε την ακίνητη περιουσία υψηλού κινδύνου, με καταστροφικά αποτελέσματα. Στην ευρωζώνη, εύποροι γερμανοί συνέβαλαν στη χρηματοδότηση εκρήξεων στην ακίνητη περιουσία στην Ιρλανδία και στις δημόσιες δαπάνες στην Ελλάδα.

Καθώς όλες αυτές οι φούσκες στον πλούσιο κόσμο κατέληξαν να σκάνε, στέλνοντας τα επιτόκια σε ιστορικά χαμηλά, η ροή του κεφαλαίου άλλαξε κατεύθυνση. Τα χρήματα κινούνταν από τις πλούσιες χώρες προς τις φτωχότερες. Τουλάχιστον αυτή ήταν η σωστή κατεύθυνση. Όμως και αυτό ήταν μια ακόμη υπερβολή: υπερβολικά πολλά δάνεια πολύ γρήγορα, και πολλά χρέη που ανέλαβαν επιχειρήσεις για να χρηματοδοτήσουν απερίσκεπτα σχέδια και να αγοράσουν υπερτιμημένα περιουσιακά στοιχεία. Συνολικά, το χρέος στις αναδυόμενες αγορές έχει ανέβει από το 150% του ΑΕΠ το 2009 στο 195%. Το εταιρικό χρέος έχει εκτοξευθεί από λιγότερο από 50% του ΑΕΠ το 2008 σε σχεδόν 75%. Το ποσοστό χρέους προς ΑΕΠ της Κίνας έχει ανέβει σχεδόν κατά 50 ποσοστιαίες μονάδες τα τελευταία τέσσερα χρόνια.

Τώρα, και αυτή η έκρηξη έχει φτάσει στο τέλος της. Η πιο αργή ανάπτυξη και οι αδύναμες τιμές προϊόντων στην Κίνα έχουν επισκιάσει τις προοπτικές τη στιγμή ακόμη που ένα πιο ισχυρό δολάριο και η προσέγγιση υψηλότερων αμερικανικών επιτοκίων περιορίζει τη ροή του φτηνού κεφαλαίου. Στη συνέχεια έρχεται το ξεκαθάρισμα. Κάποιοι κύκλοι χρέους καταλήγουν σε κρίσεις και υφέσεις – θα δείτε την πανωλεθρία των επισφαλών στεγαστικών και τις αγωνίες στην ευρωζώνη. Άλλες καταλήγουν σε απλά πιο αργή ανάπτυξη, καθώς οι δανειολήπτες σταματούν να δαπανούν και οι δανειστές ψάχνουν να καλυφθούν. Το εύρος της πιστωτικής έκρηξης των αναδυόμενων αγορών εξασφαλίζει πως οι συνέπειές της θα πονέσουν. Σε χώρες όπου το χρέος του ιδιωτικού τομέα έχει αυξηθεί περισσότερο από 20% του ΑΕΠ, ο ρυθμός της ανάπτυξης του ΑΕΠ επιβραδύνει κατά μέσο όρο κατά σχεδόν τρεις ποσοστιαίες μονάδες τα τρία χρόνια μετά το ζενίθ δανεισμού. Όμως το πόση δυσκολία περιμένει στο μέλλον θα εξαρτηθεί επίσης από τοπικούς παράγοντες, από το εύρος της προσαρμογής της συναλλαγματικής ισοτιμίας που έχει ήδη γίνει, μέχρι το μέγεθος των αποθεμάτων των χωρών. Χονδρικά, οι περισσότερες αναδυόμενες οικονομίες μπορούν να κατανεμηθούν σε μία από τρεις ομάδες.

Η πρώτη ομάδα συμπεριλαμβάνει αυτές για τις οποίες η πιστωτική έκρηξη θα ακολουθηθεί από έναν παρατεταμένο πονοκέφαλο, όχι από έμφραγμα. Χώρες όπως η Νότια Κορέα και η Σιγκαπούρη ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία, όπως και, σημαντικό για την παγκόσμια οικονομία, η Κίνα. Έχει ακόμη ισχυρές άμυνες για να προστατευτεί ενάντια σε μια έξοδο κεφαλαίων. Έχει ένα τεράστιο πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών. Τα αποθέματα ξένου συναλλάγματος βρίσκονταν στα 3,5 τρισεκατομμύρια δολάρια τον Οκτώβριο, το τριπλάσιο σχεδόν του εξωτερικού της χρέους. Οι πολιτικοί παράγοντες έχουν τη δυνατότητα να διασώσουν τους οφειλέτες, και δείχνουν ελάχιστα σημάδια προθυμίας να ανεχτούν χρεοκοπίες. Η συγκάλυψη των προβλημάτων δεν τα επιλύει. Οι εταιρείες που θα έπρεπε να πτωχεύσουν συνεχίζουν να παραπαίουν, άχρηστα δάνεια συσσωρεύονται στους τραπεζικούς ισολογισμούς, η περίσσεια δυνατότητα σε τομείς όπως ο χάλυβας οδηγεί σε dumping αλλού. Όλα αυτά μετριάζουν την ανάπτυξη, αλλά επίσης απομακρύνουν την απειλή μιας σοβαρής κρίσης.

Για αυτόν τον κίνδυνο ψάξτε στις χώρες της δεύτερης κατηγορίας – αυτές που δεν έχουν τα ίδια μέσα για να διασώσουν ασυνεπείς οφειλέτες ή να προστατευτούν από φυγή κεφαλαίων. Από της μεγαλύτερες οικονομίες αυτής της κατηγορίας, ξεχωρίζουν τρεις. Η αγορά εταιρικών ομολόγων της Βραζιλίας έχει αναπτυχθεί στο 12πλάσιο από το 2007. Το έλλειμμα των τρεχουσών συναλλαγών της σημαίνει πως στηρίζεται σε ξένο κεφάλαιο, η πολιτική της παράλυση και η δημοσιονομική της ακαμψία δε κάνουν τίποτα για να καθησυχάσουν τους επενδυτές. Οι τράπεζες της Μαλαισίας έχουν μεγάλα ποσά ξένων υποχρεώσεων, και τα νοικοκυριά της έχουν το υψηλότερο ποσοστό χρέους προς εισόδημα από οποιαδήποτε μεγάλη αναδυόμενη αγορά, το μαξιλαράκι της των αποθεμάτων ξένου συναλλάγματος φαίνεται μικρό και το πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών της προβλέπεται να συρρικνωθεί. Η Τουρκία συνδυάσει ένα έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών, υψηλό πληθωρισμό και χρέη κατά κύριο λόγο σε ξένο συνάλλαγμα, τα οποία έχουν γίνει όλο και πιο επώδυνα όσο πέφτει τη τουρκική λίρα.

Η τρίτη κατηγορία χωρών αποτελείτε από εκείνες τις αναδυόμενες αγορές που είτε θα διαφύγουν από σοβαρά προβλήματα ή έχουν ήδη περάσει τα χειρότερα. Από τις μεγάλες, η Ινδία βρίσκεται στην καλύτερη κατάσταση από οποιαδήποτε άλλη μεγάλη αναδυόμενη οικονομία, και η Ρωσία μπορεί ακόμη να ξεπεράσει τις προσδοκίες. Το ρούβλι έχει ήδη περάσει μια προσαρμογή μεγαλύτερη από οποιουδήποτε μεγάλου νομίσματος, και η οικονομία δείχνει πειστικά σημάδια ανταπόκρισης. Η Αργεντινή, ένα αιώνιο φιάσκο, αλλά ένα με ελάχιστο ιδιωτικό χρέος, θα μπορούσε επίσης να λάμψει εάν νικήσει κάποιος μεταρρυθμιστείς την προεδρεία αυτόν τον μήνα.

Πέρα από τέτοια λαμπρά σημάδια, όλα τα υπόλοιπα υποδεικνύουν ένα ακόμη ασθενές έτος για την παγκόσμια οικονομία. Το ΔΝΤ έχει προβλέψει υψηλότερη ανάπτυξη στις αναδυόμενες αγορές τον επόμενο χρόνο, το μάθημα από τους προηγούμενους κύκλους χρέους δείχνουν πως ένας ακόμη χρόνος επιβράδυνσης είναι πιο πιθανός. Και η αδυναμία στον αναπτυσσόμενο κόσμο, ο οποίος αντιπροσωπεύει περισσότερο από το μισό της παγκόσμιας οικονομίας (σε όρους ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης), έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία απ’ ότι είχε κάποτε. Η χαμηλότερη ανάπτυξη στις αναδυόμενες αγορές χτυπάει τα κέρδη των πολυεθνικών και τις ροές ρευστών των εξαγωγέων. Οι χαμηλές τιμές προϊόντων βοηθούν τους εισαγωγείς όμως αυξάνουν την πίεση στις χρεωμένες εταιρείες εξόρυξης και τους εμπόρους, οι οποίοι συνολικά χρωστούν κοντά στα 3 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Κεφάλαιο τέταρτο;

Η ανοικτή οικονομία της Ευρώπης είναι η πιο εκτεθειμένη σε ένα πάγωμα της ζήτησης στις αναδυόμενες αγορές, και για αυτόν τον λόγο φαίνεται πιο πιθανή η περαιτέρω ποσοτική χαλάρωση εκεί. Όμως το πολιτικό δίλημμα της Αμερικής είναι πιο έντονο. Η διαφοροποίηση της νομισματικής πολιτικής μεταξύ αυτής και του υπόλοιποι κόσμου θα προσθέσει ανοδική πίεση στο δολάριο, ζημιώνοντας τις εξαγωγές και τα κέρδη της. Και τα κύματα του κεφαλαίου μπορεί να αναζητήσουν και πάλι τον αμερικανό καταναλωτή ως τον επίλεκτο δανειολήπτη. Εάν συμβεί αυτό, η παγκόσμια κρίση χρέους μπορεί να επιστρέψει εκεί απ’ όπου ξεκίνησε. 

sofokleous10.gr