Κοινωνία σε μετάβαση

Οι εκλογές της 6ης Μαΐου καταδίκασαν το μνημόνιο, δεν δημιούργησαν όμως ξεκάθαρη κοινωνική πλειοψηφία. Οι Ευρωπαίοι χαρακτήρισαν το αποτέλεσμα αντιφατικό. Για την ελληνική κοινωνία δεν είναι. Το αποτέλεσμα σηματοδοτεί μια κοινωνία σε μετάβαση η οποία παίρνει ένα αργό και επίπονο διαζύγιο από το πολιτικό της σύστημα.

Εάν θέλαμε να ορίσουμε χρονικά την αρχή της κρίσης που βιώνουμε σήμερα, θα πηγαίναμε πολύ πίσω, πριν από την οικονομική κρίση του 2008, στην εποχή μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Τότε ξεκίνησε η φθορά του μεταπολιτευτικού μοντέλου διακυβέρνησης.

Οι εκλογές του 2004 ήταν η τελευταία φορά που δημιουργήθηκε ξεκάθαρη κοινωνική πλειοψηφία. Ήταν η τάση για αλλαγή, επανίδρυση του κράτους, εγκαθίδρυση ενός μοντέλου διακυβέρνησης το οποίο εγγυάται τη διαφάνεια, την αξιοκρατία, το τέλος της «διαπλοκής».

Το αίτημα ήταν πολιτικό και θεσμικό, δεν είχε σχέση ακόμα με οικονομικά αιτήματα ή ταξική διαφοροποίηση της ελληνικής κοινωνίας. Το επίπεδο ευημερίας που είχε επιτευχθεί, είχε διευρύνει τη μεσαία τάξη ή είχε δημιουργήσει την ψευδαίσθηση του ανήκειν στη μεσαία τάξη σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα. Ποτέ άλλοτε η ελληνική κοινωνία δεν είχε φθάσει σε τόσο υψηλά επίπεδα συνοχής.

Από τα μέσα περίπου του 2005, άρχισε η διαδικασία αλλαγής η οποία πήρε μορφή στις εκλογές της 6ης Μαΐου. Οι τάσεις είναι γνωστές. Αύξηση της αδιευκρίνιστης ψήφου, αύξηση των αναποφάσιστων, αύξηση των μετακινήσεων σε όλο το φάσμα της παραδοσιακής κλίμακας Αριστερά – Δεξιά, άρνηση των ερωτώμενων να αυτο-τοποθετηθούν πολιτικά, αύξηση του ποσοστού στις απαντήσεις «τίποτα», «κανένα κόμμα», «κανένας απ’ αυτούς». Επιπλέον, ένα μεγάλο ποσοστό των πολιτών αρνείτο να πάρει μέρος στις δημοσκοπήσεις, αφήνοντας έτσι ένα σημαντικό τμήμα της κοινωνίας αδιερεύνητο.

Αυτό που συνέβαινε μπορούσαμε να το καταγράψουμε καθαρότερα στις ποιοτικές έρευνες. Καταλυτική ήταν η έλλειψη εμπιστοσύνης η οποία μόνο στην αρχή αφορούσε τα δύο κόμματα εξουσίας, σύντομα άρχισε να επεκτείνεται σε όλα τα κόμματα, στους συνδικαλιστικούς φορείς, στα ΜΜΕ, στη δικαιοσύνη, ακόμα και στην Προεδρεία της Δημοκρατίας που στο παρελθόν απολάμβανε υψηλής αποδοχής.

Τα κόμματα αλλά και τα ΜΜΕ, έχοντας υποχωρήσει σε αξιοπιστία, έχασαν τον ενημερωτικό τους ρόλο όπως επίσης και το ρόλο του διαμορφωτή απόψεων. Καθώς το αίσθημα του ανήκειν σε μια δίκαιη και αξιοκρατική κοινότητα δεν υπήρχε πλέον, άρχισαν να δημιουργούνται τάσεις αμφισβήτησης των δημοκρατικών θεσμών. Η ελληνική κοινωνία απέμεινε ολομόναχη, έρμαιο θεωριών συνωμοσίας, δύσπιστη, σε άρνηση και άρχισε να υποχωρεί κατακερματιζόμενη.

Το αποτέλεσμα της εκλογικής αναμέτρησης του 2009, δημιούργησε την ψευδαίσθηση της συνέχειας του μεταπολιτευτικού σχήματος. Η μεγάλη διαφορά του ΠΑΣΟΚ από τη ΝΔ, διαφορά της τάξης του 10%, παρέβλεπε το γεγονός ότι αριθμητικά το ΠΑΣΟΚ είχε κερδίσει μόλις 10.000 ψήφους από το 2004, και τότε βέβαια είχε ηττηθεί. Δεν υπήρχε θετικό ρεύμα στην κοινωνία. Οι εκλογές του 2009 κατέγραψαν τη στρατηγική ήττα του τότε κυβερνώντος κόμματος. Μια ήττα από την οποία η ΝΔ δεν έχει συνέλθει έως σήμερα.

Στο μεταξύ, από το 2008, βλέπαμε στις δημοσκοπήσεις την παράλληλη πορεία των δύο κομμάτων εξουσίας. ΠΑΣΟΚ και ΝΔ σημείωναν πτώση ή άνοδο, ανάλογα με τη συγκυρία, μαζί. Ένα πολύ σημαντικό εύρημα το οποίο παρατηρούσαμε για πρώτη φορά στη διάρκεια της μεταπολίτευσης. Τι σήμαινε; Ότι τα δύο κόμματα είχαν πάψει πλέον να αποτελούν το ένα εναλλακτική λύση του άλλου.

Ο κύκλος της μεταπολίτευσης έκλεινε. Το εκλογικό σώμα ήταν ένα νέο εκλογικό σώμα. Χάσμα καταγραφόταν ανάμεσα στις ηλικίες 18-44 και 55+. Οι ηλικίες 55+ ψήφιζαν παραδοσιακά και προβλέψιμα. Αντίθετα, απρόβλεπτη ήταν η συμπεριφορά των ηλικιών 18-44. Οι επιλογές και οι μετακινήσεις τους χωρίς σταθερό προσανατολισμό, η άρνηση του πολιτικού συστήματος και οι απαντήσεις στο «τίποτα» καταγράφηκαν ως ρευστότητα. Καμία όμως συστηματική ερευνητική δουλειά δεν έγινε από τα κόμματα ώστε να κατανοήσουν τα γιατί αυτής της συμπεριφοράς. Τα δύο κόμματα εξουσίας περίμεναν, αφελώς, ότι λίγες μέρες πριν τις εκλογές, οι ψηφοφόροι θα συσπειρωθούν και πάλι ενώ τα μικρότερα κόμματα ποτέ δεν θα αποκτούσαν προοπτική εξουσίας.

Τι συνέβη και η ισορροπία άλλαξε; Η κοινωνία είχε απορρίψει το πολιτικό σύστημα, όσο όμως διατηρούσε ακόμα την οικονομική της δύναμη, πίστευε ότι μπορούσε, απλώς, να αδιαφορεί. Η οικονομική κρίση που ήρθε αποδυνάμωσε μια ήδη ευάλωτη μεσαία τάξη και διέλυσε τις όποιες ψευδαισθήσεις οικονομικής ευμάρειας. Στο τέλος της διετίας του μνημονίου, δεν υπήρχε πια μεσαία τάξη για να υπερασπιστεί το πολιτικό σύστημα.

Η κρίση που αντιμετωπίζει σήμερα η ελληνική κοινωνία είναι πρωτίστως πολιτική. Η εμπιστοσύνη ανάμεσα στην κοινωνία και τους αντιπροσώπους της έχει διαρραγεί. Όσο η σχέση τους αδυνατεί να επαναπροσδιοριστεί, καμία συμφωνία, κανένα μνημόνιο και καμία μεταρρύθμιση δεν θα αποκτήσει κοινωνική υποστήριξη.

Ποιοι όμως είναι οι νέοι άξονες πάνω στους οποίους μπορεί να οικοδομηθεί και πάλι η σχέση κοινωνίας - πολιτικής; Καταλυτική φαίνεται να είναι η ταξική διάσταση. Καταγράφηκε στο εκλογικό σώμα στις εκλογές της 6ης Μαΐου και προφανώς αποτελεί το στοιχείο εκείνο που θα δημιουργήσει νέα σχήματα στην πολιτική ζωή και νέες κοινωνικές συμμαχίες.

Υπάρχει όμως ένας ακόμα άξονας διαπραγμάτευσης για την ελληνική κοινωνία. Δεν είναι το «μνημόνιο – αντιμνημόνιο» γιατί αυτό έχει απαντηθεί, το μνημόνιο απέτυχε. Ούτε «ευρώ ή δραχμή», γιατί κι αυτό έχει απαντηθεί, η ελληνική κοινωνία παραμένει ευρωπαϊκή στην πλειοψηφία της και δεν επιθυμεί την έξοδο της από την ευρωζώνη.

Το δίλημμα δεν είναι ούτε αυτό που θέτουν οι Ευρωπαίοι εταίροι μας, «μεταρρυθμίσεις ή περιθωριοποίηση». Η ελληνική κοινωνία, προ μνημονίου, ήταν υπέρ των μεταρρυθμίσεων.

Ο άξονας διαπραγμάτευσης σήμερα είναι «παλιό ή νέο». Σ’ αυτό το δίλημμα θα απαντήσει η κοινωνία στις εκλογές της 17ης Ιουνίου. Και θα απαντήσει χωρίς να φοβάται. Αναλαμβάνοντας το κόστος της απόφασής της.

Απομένει να δούμε αν οι πολιτικοί φορείς θα ανταποκριθούν στην ευθύνη τους να επαναπροσδιοριστούν σύμφωνα με τα νέα αιτήματα της κοινωνίας και να δημιουργήσουν κοινωνικές πλειοψηφίες που θα αντιπροσωπεύουν κάτι ουσιαστικό και όχι αδειανά πουκάμισα.

της Ανδρομάχης Βάνη -στατιστικολόγου, αναλύτριας

http://www.badmoney.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=22788&catid=44&Itemid=73