Η Δεύτερη Μάχη των Θερμοπυλών

Σύμφωνα με τη μυθολογία, αλλά και ορισμένους ιστορικούς, οι 300 γενναίοι Σπαρτιάτες που αντιστάθηκαν θαρραλέα στα στενά των Θερμοπυλών «έσωσαν» την κατάσταση για ολόκληρο τον ελληνικό στρατό, ο οποίος ήταν αντιμέτωπος με μία περσική δύναμη συντριπτική σε αριθμούς και σε ισχύ. Περισσότερα από 2000 χρόνια αργότερα, μπορεί κανείς να πει ότι οι περίπου 11 εκατομμύρια Έλληνες κατάφεραν να κάνουν κάτι αντίστοιχο, αντιμετωπίζοντας ολομόναχοι μία σφοδρότατη ορδή παγκόσμιων κερδοσκόπων, εκ μέρους του συνόλου του πληθυσμού της ευρωζώνης –και μάλιστα με τεράστιο κόστος για τους ίδιους, όσον αφορά τον πλούτο, την απασχόληση και τη γενική ευημερία. Τουλάχιστον, αυτό είναι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει κανείς διαβάζοντας την τελευταία αυτοκριτική έκθεση του ΔΝΤ, η οποία είναι αφιερωμένη στα διδάγματα που μπορούν να αντληθούν από τη μέχρι στιγμής διαχείριση της βαθιάς οικονομικής και κοινωνικής κρίσης της χώρας.

Το έγγραφο, με τίτλο «Greece: Ex Post Evaluation of Exceptional Access Under the 2010 Stand-By Arrangement (εφεξής το Έγγραφο Αξιολόγησης), δε μασάει τα λόγια του, και υποστηρίζει ότι η Ελλάδα υπέστη χειρότερη κρίση από ό,τι χρειαζόταν, λόγω της απροθυμίας των Ευρωπαίων ηγετών να συμφωνήσουν εξαρχής σχετικά με την αναδιάρθρωση του χρέους. Ο λόγος για αυτή τους την απροθυμία είναι προφανής εκ των υστέρων· η ευρωζώνη ήταν θεσμικά απροετοίμαστη για το είδος της κρίσης που εκτυλισσόταν, ενώ η αλληλοσύνδεση των ευρωπαϊκών κεφαλαιαγορών και των τραπεζικών τομέων σήμαινε ότι τα χρηματοπιστωτικά συστήματα μίας σειράς ευρωπαϊκών κρατών βρίσκονταν σε κίνδυνο. 

Η εξάπλωση της κρίσης από την Ελλάδα ήταν μια σημαντική ανησυχία για τα μέλη της ευρωζώνης, με δεδομένη τη σημαντική έκθεση των τραπεζών τους στο δημόσιο χρέος της περιφέρειας της ευρωζώνης.  

Μία εκ των προτέρων αναδιάρθρωση του χρέους θα μπορούσε να είχε χαλαρώσει το βάρος της προσαρμογής για την Ελλάδα και να είχε συμβάλλει σε μία λιγότερο δραματική συρρίκνωση της παραγωγής. Η καθυστέρηση έδωσε «παραθυράκι» στους ιδιώτες πιστωτές να μειώσουν την έκθεσή τους και να μεταβιβάσουν το χρέος σε επίσημους φορείς. Η στροφή αυτή πραγματοποιήθηκε σε μεγάλη κλίμακα, και έβαλε στο στόχαστρο το δημόσιο τομέα.

Ο Διεθνής Τύπος ασχολήθηκε εκτεταμένα με το περιεχόμενο του Εγγράφου Αξιολόγησης, και υπήρξε γρήγορη απάντηση από εκπροσώπους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ο επικεφαλής των οικονομικών και νομισματικών υποθέσεων της ΕΕ, Όλι Ρεν, δήλωσε: «Δε νομίζω ότι είναι δίκαιο ότι το ΔΝΤ νίπτει τας χείρας του και ρίχνει όλο το φταίξιμο στην Ευρώπη». Η μικρή φράση που προκάλεσε όλα τα προβλήματα, ήταν ο ισχυρισμός της έκθεσης ότι «μία εκ των προτέρων αναδιάρθρωση του χρέους θα ήταν καλύτερη για την Ελλάδα, αν και αυτό δεν ήταν αποδεκτό από τους εταίρους της ευρωζώνης». Προφανώς, όταν μία αντιπαράθεση γίνεται τόσο δημόσια όσο η συγκεκριμένη, κάτι ύποπτο συμβαίνει κάπου. Προσπαθώντας να το εντοπίσω, δε μπόρεσα παρά να παρατηρήσω ότι η δημοσίευση της έκθεσης συνέπεσε σχεδόν στην ίδια χρονική στιγμή με την έκδοση της τελευταίας έκθεσης του Ταμείου σχετικά με το τρέχον (και όχι το αρχικό) ελληνικό πρόγραμμα –με τίτλο The Third Review Under the Extended Arrangement Under the Extended Fund Facility (πρόκειται για γλωσσοδέτη, εφεξής θα αποκαλείται η Τρίτη Αναθεώρηση)- όπου οι διεθνείς δανειστές παρέλειψαν μυστηριωδώς τη σημαντική λεπτομέρεια ότι η Ελλάδα αναμένεται του χρόνου να έχει ένα έλλειμμα χρηματοδότησης αξίας περίπου 4 δις ευρώ. Σχεδόν αμέσως, διαψεύσθηκαν από τη Γερμανία οποιουδήποτε είδους συνομιλίες εν εξελίξει, σχετικά με οποιοδήποτε είδος συγχώρεσης του χρέους.

Εγώ προσωπικά διαφωτίστηκα όταν διάβασα προσεκτικά το Τρίτο Έγγραφο Αξιολόγησης και συνάντησα την ακόλουθη παράγραφο:

Οι μακροοικονομικές προοπτικές, η εξυπηρέτηση του χρέους προς το Ταμείο, και η μέγιστη πρόσβαση παραμένουν σε γενικές γραμμές αμετάβλητες και τα κράτη μέλη της ευρωζώνης εξακολουθούν να δεσμεύονται σε ένα επίσημο πακέτο στήριξης που θα βοηθήσει να κρατηθεί το χρέος στην προγραμματισμένη πορεία του, όσο η Ελλάδα συμμορφώνεται με τις πολιτικές του προγράμματος. Συνεπώς, η ικανότητα να αποπληρώσει το Ταμείο, εξαρτάται από τη δυνατότητα των αρχών να εφαρμόσουν πλήρως ένα φιλόδοξο πρόγραμμα. Συνεχίζει να ισχύει το γεγονός ότι, αν το πρόγραμμα πάει κατά διαόλου και τα κράτη της ευρωζώνης δε συνεχίσουν να στηρίζουν την Ελλάδα, η αποπληρωμή του Ταμείου θα είναι πιθανότατα αδύνατη.  

Τώρα, όλα αυτά μπορεί να ακούγονται –τουλάχιστον στους αμύητους- σαν γραφειοκρατικές αρλούμπες, ωστόσο εδώ υπάρχει μία σειρά από βασικές δηλώσεις που μπορεί να βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα την τελευταία μικροδιένεξη στο εσωτερικό της Τρόικας.

Μερικές φορές, προκειμένου να κατανοήσουμε μία ιδιαίτερα περίπλοκη σειρά επιχειρημάτων, καλό είναι να ξεκινάμε από το τελευταίο και να πηγαίνουμε προς τα πίσω. Βοηθάει επίσης να έχουμε στο μυαλό μας ότι το πρόσφατο Έγγραφο Αξιολόγησης αφορά τόσο το μέλλον όσο και το παρελθόν –και ιδιαίτερα το σενάριο το οποίο θα τεθεί σε λειτουργία το 2020 και το 2022, όταν οι στόχοι χρέους προς ΑΕΠ του τρέχοντος προγράμματος αναμένεται να επιτευχθούν. Η συγκεκριμένη παράγραφος αναφέρεται σε τρία θέματα: τις μακροοικονομικές προοπτικές, τη δέσμευση των χωρών της ευρωζώνης στη στήριξη της Ελλάδας και τη διατήρηση του χρέους στην προγραμματισμένη πορεία όσο η Ελλάδα συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις του προγράμματος, και τον κίνδυνο ότι το πρόγραμμα θα βγει ανεπανόρθωτα εκτός πορείας, τα μέλη της ευρωζώνης θα σταματήσουν να παρέχουν την απαραίτητη στήριξη και η χώρα θα σταματήσει να δύναται να αποπληρώσει το Ταμείο –δηλαδή το ΔΝΤ θα μείνει ξεκρέμαστο, και οι εργαζόμενοι του Ταμείου θα βρεθούν με το πολύπλοκο έργο του να εξηγήσουν στα μη ευρωπαϊκά μέλη του Ταμείου το λόγο για τις απώλειές τους.

Έτσι, καταλαβαίνω κάπως καλύτερα την όλη νευρικότητα. Για να θέσουμε το θέμα και πιο ωμά, όσο το ΔΝΤ συνεχίζει να συντάσσει εκθέσεις που λένε ότι το ελληνικό πρόγραμμα είναι σε καλό δρόμο, τότε τα κράτη μέλη της ευρωζώνης είναι υποχρεωμένα να αντισταθμίζουν οποιεσδήποτε ελλείψεις στην ελληνική απόδοση του χρέους. Πρόκειται για μία δέσμευση που ανέλαβαν κατά τις διαπραγματεύσεις για το δεύτερο πακέτο διάσωσης.

Από την άλλη πλευρά, αν το ΔΝΤ άρχιζε να παράγει εκθέσεις δηλώνοντας ότι το πρόγραμμα έχει μπει σε λάθος δρόμο λόγω της ελληνικής μη συμμόρφωσης, αντί για παράδειγμα να υποστηρίξει ότι τα στοιχεία είναι λανθασμένα λόγω ελαττωματικών μακροοικονομικών προβλέψεων (μερικά από αυτά όντας της ίδιας της Κομισιόν), τότε τα κράτη μέλη της ευρωζώνης δεν θα ήταν πια υποχρεωμένα να παρέχουν πρόσθετη ενίσχυση, με αποτέλεσμα να καταλήγει το ΔΝΤ με τις απώλειες.

Περίπλοκο, σωστά; Γι’ αυτό και είναι καλό να ξεκινάς πάντα από την παραδοχή ότι τίποτα δεν είναι ποτέ ακριβώς αυτό που φαίνεται να είναι.

Αυτό που είναι προφανές από την ανάγνωση των εγγράφων, είναι ότι το ΔΝΤ προσπαθεί διαρκώς να τονίσει τις εγγυήσεις που δόθηκαν από τους εταίρους της ευρωζώνης κατά τη στιγμή δημιουργίας του Extended Fund Facility (2012), ότι δηλαδή θα παρέχεται η «κατάλληλη υποστήριξη» ώστε να πέσει το χρέος της Ελλάδας σε κάτω από 110% του ΑΕΠ μέχρι το 2022 (δηλαδή ότι θα υπάρξει κάποιου είδους συγχώρεση χρέους) αν η χώρα συμμορφώνεται με τους όρους του προγράμματος και η δυναμική του χρέους εξακολουθεί να μη βγει σωστή.

Δεδομένου ότι τώρα έχουμε ένα ιστορικό για όλα αυτά, και δεδομένου ότι οι οικονομολόγοι του ΔΝΤ έχουν επίσης διεξάγει πρόσφατα μια ανάλυση ευαισθησίας του χρέους η οποία διαπίστωσε ότι, δεδομένης της ελαφρούς υστέρησης της απόδοσης για το ΑΕΠ και των αποτελεσμάτων του πληθωρισμού, το χρέος θα μπορούσε να φτάσει στο πολύ υψηλό επίπεδο του 147% του ΑΕΠ το 2022. Το ζήτημα δεν είναι καθόλου αστείο.

Κατά τη γνώμη μου, αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δίνεται τόση έμφαση στην Ουάσινγκτον για το γεγονός ότι τα βραχυπρόθεσμα συμφέροντα της Ελλάδας θυσιάστηκαν σε κάποιο βαθμό για το καλό της ευρωζώνης, μια αιτιολόγηση που μπορεί να κάνει τις πικρές απώλειες των ευρω-εταίρων από τα δάνεια τους στην Ελλάδα πιο εύκολες να χωνευτούν από τα αντίστοιχα εκλογικά τους σώματα.

Λοιπόν, αφού τίποτα δεν ισχύει πραγματικά σε αυτόν τον κόσμο μέχρι να δοκιμαστεί (όπως η δέσμευση του Ιούνιου του 2012 για αμοιβαιοποίηση μέρους των απωλειών των ισπανικών τραπεζών), και εφόσον το 2020 εξακολουθεί να είναι ακόμα πολύ μακριά, δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί οι καλοί αυτοί άνθρωποι στην Ουάσιγκτον μπορεί να θέλουν να δουν τη δέσμευση στην Ευρώπη να δοκιμάζεται πολύ νωρίτερα. Σε αυτό το σημείο νομίζω ότι κολλάει και το έλλειμμα χρηματοδότησης 4 δισ. ευρώ του επόμενου έτους. Παραθέτω το τελευταίο έγγραφο επανεξέτασης (η υπογράμμιση δική μου):

Το πρόγραμμα έχει χρηματοδοτηθεί πλήρως μέχρι το πρώτο εξάμηνο του 2014, αλλά προβλέπεται χρηματοδοτικό κενό €4 δις το οποίο θα προκύψει κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2014. Έτσι, σύμφωνα με τις τρέχουσες προβλέψεις του ΔΝΤ, η πρόσθετη χρηματοδότηση θα πρέπει να εντοπιστεί μέχρι τη στιγμή της επόμενης αναθεώρησης, για να κρατήσει το πρόγραμμα πλήρως χρηματοδοτούμενο σε 12μηνη προθεσμιακή βάση, και το Eurogroup έχει ξεκινήσει ήδη συζητήσεις σχετικά με το πώς να εξαλειφθεί το προβλεπόμενο κενό για το 2014. Από αυτή την άποψη, η δέσμευση του Eurogroup που έγινε τόσο το Φεβρουάριο όσο και το Νοέμβριο του 2012 για την παροχή επαρκούς στήριξης προς την Ελλάδα κατά τη διάρκεια του προγράμματος αλλά και μελλοντικά, υπό την προϋπόθεση ότι η Ελλάδα θα συμμορφώνεται πλήρως με το πρόγραμμα, είναι ιδιαίτερα σημαντική.

Για άλλη μία φορά, τα βασικά στοιχεία περιλαμβάνουν μπερδεμένη γραφειοκρατική ορολογία, ωστόσο η τελευταία πρόταση τα λέει όλα – «Η Δέσμευση του Eurogroup…για την παροχή στήριξης στην Ελλάδα… είναι ιδιαίτερα σημαντική.»

Μία Ύφεση Βαθύτερη από ό,τι Χρειαζόταν;

Η ύφεση στην Ελλάδα υπήρξε μία από τις βαθύτερες υφέσεις εν καιρώ ειρήνης που έχουν παρατηρηθεί ποτέ στις βιομηχανικές οικονομίες, και φέρει σύγκρισης με τις μεγάλες υφέσεις του 1930 στις ΗΠΑ και τη Γερμανία. Συνολικά, η οικονομία συρρικνώθηκε κατά 22 τοις εκατό μεταξύ 2008 και 2012 και η ανεργία αυξήθηκε στο 27 τοις εκατό. Η ανεργία μεταξύ των νέων υπερβαίνει πλέον το 60 τοις εκατό. Δεδομένου ότι η εγχώρια ζήτηση συρρικνώθηκε σε όλους τους τομείς, οι καθαρές εξαγωγές παρείχαν υποστήριξη, κυρίως μέσω τις συρρίκνωσης των εισαγωγών. Πράγματι, σε αντίθεση με άλλες χώρες στην περιφέρεια της Ευρώπης, οι εξαγωγές στην πραγματικότητα συρρικνώθηκαν στην Ελλάδα τόσο το 2011 όσο και το 2012. Το ερώτημα είναι, εάν όλη αυτή η καταστροφή ήταν πραγματικά απαραίτητη σε μία χώρα που συμμετέχει σε μία νομισματική ένωση, και η οποία θα περίμενε υποστήριξη από τα υπόλοιπα μέλη.

Νομίζω ότι το πιθανότερο αποτέλεσμα είναι ότι ο πυρήνας της ευρωζώνης θα προσπαθήσει να ξεγλιστρήσει από τις υποχρεώσεις του μετά από τις γερμανικές εκλογές, και ότι αυτή η κίνηση θα οδηγήσει σε αύξηση της αβεβαιότητας για μέλλον της Ελλάδας, με το ενδεχόμενο «Grexit» να επιστρέφει και πάλι στο προσκήνιο.

  sofokleous10.gr/