.Πώς σκάει η φούσκα του ευρώ και της Ε.Ε

Μετά τη χτεσινή δραματική ανακοίνωση του Υπουργού Προϋπολογισμού της Ισπανίας ότι η χώρα του είναι πλέον αποκλεισμένη από τις αγορές, υποθέτουμε ότι δεν έχει μείνει κανείς που να μην καταλαβαίνει  – ανεξαρτήτως των σύνθετων και πραγματικών πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων της χώρας μας – πως η ελληνική κρίση όπως και όλες οι κρίσεις των κρατών της ευρωπαϊκής περιφέρειας οφείλονται στον προβληματικό σχεδιασμό της νομισματικής ένωσης.

Και πως γι’ αυτό το λόγο για να έχει αποτελέσματα μια λύση θα έπρεπε να είναι τόσο πολιτική όσο και οικονομική. Αλλά και πως το αν τελικά θα δούμε λύση δεν εξαρτάται μόνο από το οικονομικό νόημά της αλλά και από την πολιτική βούληση των 17 κρατών - μελών να προωθήσουν τις απαραίτητες πολιτικές στα Κοινοβούλια τους και στη συνέχεια να τις εφαρμόσουν.

Το περασμένο Σαββατοκύριακο ο Τζορτζ Σόρος έκανε μια συγκλονιστική ομιλία στην  Ιταλία. Εκεί επανέλαβε μερικές γνωστές θέσεις του για τη σημασία ‘αντανακλαστικότητας’ στην οικονομία και για την αποτυχία των ορθοδόξων οικονομικών θεωριών αλλά το ουσιαστικότερο κομμάτι της ομιλίας ήταν αυτό που αφορούσε την κρίση του ευρώ και περιλάμβανε τρεις κυρίως θέσεις – όλες τους προκλητικές:

• Πρώτον, ότι το ευρώ και η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτέλεσε μια πολιτική φούσκα.

• Δεύτερον, πως η κρίση του ευρώ μοιάζει πολύ με την διεθνή τραπεζική κρίση του 1982, με την πόλωση μεταξύ ενός κέντρου πιστωτών και μιας περιφέρειας δανειοληπτών.

•  Τρίτον, πως η Γερμανία και η Bundesbank έχουν πια μόλις 3 μήνες στη διάθεσή τους για να λύσουν το πρόβλημα – μετά και να θέλουν, δεν θα μπορούν…

Η ΕΕ ως ‘φανταστικό αντικείμενο’

Όπως είναι γνωστό, ο Τζορτζ Σόρος έχει μεγάλη εμπειρία στην αναγνώριση μιας φούσκας στην οικονομία και έχει βγάλει απίστευτα λεφτά χάρη από αυτό. Είναι ενδιαφέρον λοιπόν να τον ακούμε να υποστηρίζει και μάλιστα με στέρεα επιχειρήματα πως η όλη ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξε μια πολιτική φούσκα. Πώς ακριβώς το εξήγησε:

«Υποστηρίζω πως η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση μοιάζει με φούσκα. Στα χρόνια της ανάπτυξης η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν αυτό που ο ψυχαναλυτής Ντέβιντ Τάκετ έχει αποκαλέσει ‘φανταστικό αντικείμενο’ – μη  πραγματικό αλλά άκρως ελκυστικό. Η ΕΕ ήταν η ενσάρκωση της ανοικτής κοινωνίας – μια ένωση εθνικών κρατών που βασίζονταν στις αρχές της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του σεβασμού της νομιμότητας στην οποία κανένα κράτος ή εθνότητα δεν είχε κυρίαρχη θέση έναντι των άλλων.

Η διαδικασία της ολοκλήρωσης αναλήφθηκε από μια μικρή ομάδα πολιτικών ηγετών που έβλεπαν μακριά, οι οποίοι έκαναν αυτό που ο Καρλ Πόπερ ονόμασε ‘αποσπασματική κοινωνική μηχανική’. Αναγνώριζαν ότι η τελειότητα είναι άπιαστη. Έτσι έθεσαν  περιορισμένους στόχους και αυστηρά χρονοδιαγράμματα και στη συνέχεια κινητοποίησαν την πολιτική βούληση για ένα μικρό βήμα, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι όποτε το επιτύγχαναν η ανεπάρκειά του θα καθίστατο προφανής και θα απαιτούσε ένα ακόμα βήμα. Η διαδικασία τροφοδότησε την ίδια της την επιτυχία, όπως συμβαίνει σε μια χρηματοπιστωτική φούσκα. Έτσι η Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα μετατράπηκε σταδιακά σε Ευρωπαϊκή Ένωση, βήμα - βήμα.

Η Γερμανία ήταν στην πρωτοκαθεδρία της προσπάθειας. Όταν άρχισε η αποδιάρθρωση της Σοβιετικής αυτοκρατορίας, οι ηγέτες της Γερμανίας συνειδητοποίησαν πως η επανένωση  ήταν δυνατή μόνο στο πλαίσιο μιας πιο ενωμένης Ευρώπης και ήταν πρόθυμοι να κάνουν τις απαραίτητες σημαντικές θυσίες για να το πετύχουν. Κι όταν έγιναν τα σχετικά παζάρια,  εμφανίστηκαν πρόθυμοι να δώσουν κάτι παραπάνω και να πάρουν κάτι λιγότερο από τους άλλους διευκολύνοντας έτσι τις συμφωνίες. Τα χρόνια εκείνα οι γερμανικές πολιτικές ηγεσίες διαβεβαίωναν ότι η Γερμανία δεν έχει ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική, έχει μόνον ευρωπαϊκή.

Το πρώτο βήμα προς τη διάρρηξη

έκανε η Γερμανία…

Η διαδικασία αυτή κορυφώθηκε με τη συνθήκη του Μάαστριχ και την εισαγωγή του ευρώ. Ακολούθησε μια περίοδο στασιμότητας όπου μετά το κραχ του 2008 μετατράπηκε σε διαδικασία αποδιάρθρωσης. Το πρώτο βήμα έκανε η Γερμανία, όταν μετά τη χρεοκοπία των Lehman, η Αγγέλα Μέρκελ δήλωσε ότι οι εγγυήσεις που θα παρέχονταν στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα γίνονταν σε επίπεδο κάθε κράτους ξεχωριστά και όχι σε  ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές χρειάστηκαν ένα χρόνο για να συνειδητοποιήσουν τις συνέπειες αυτής της δήλωσης, δείχνοντας ότι δεν είναι καθόλου τέλειες.

Η συνθήκη του Μάαστριχ ήταν ουσιαστικά προβληματική, καταδεικνύοντας τη σφαλερότητα των αρχών. Η βασική της αδυναμία ήταν πολύ γνωστή στους αρχιτέκτονες της: εγκαθίδρυε μια νομισματική ένωση χωρίς την πολιτική ένωση. Οι αρχιτέκτονες πίστευαν όμως ότι όταν θα προέκυπτε η ανάγκη, θα κινητοποιούνταν η πολιτική βούληση για να γίνουν τα απαραίτητα βήματα προς την πολιτική ένωση».

Όπως συμβαίνει και στις οικονομικές φούσκες, οι περισσότεροι συμμετέχοντες δεν είχαν ιδέα για τα προβλήματα, υποστήριξε στη συνέχεια ο Σόρος. Ακόμα χειρότερα, αν σπάσει μια πολιτική φούσκα, οι λύσεις στα προβλήματα της οικονομίας περιπλέκονται εξαιτίας της πολιτικής αποδιάρθρωσης.

«Αλλά το ευρώ είχε κι άλλα ελαττώματα τα οποία δεν είχαν συνειδητοποιήσει οι αρχιτέκτονες του και μάλιστα δεν είναι πλήρως κατανοητά μέχρι και σήμερα. Εκ των υστέρων είναι σαφές ότι βασική πηγή προβλημάτων ήταν πως τα κράτη μέλη του ευρώ παραχώρησαν το δικαίωμά τους να δημιουργούν χρήμα στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Όταν το έκαναν δεν συνειδητοποίησαν τι συνεπαγόταν αυτό – ούτε και οι ευρωπαϊκές αρχές. Όταν υιοθετήθηκε το ευρώ, οι εποπτικές αρχές επέτρεψαν στις τράπεζες να αγοράσουν απεριόριστα ποσά κρατικών ομολόγων δίχως να διαθέτουν τα αναγκαία κεφάλαια ασφαλείας. Και η κεντρική τράπεζα δεχόταν όλα τα κρατικά ομόλογα με ίσους όρους για να παράσχει χρηματοδότηση στις τράπεζες. Οι εμπορικές τράπεζες έβγαιναν επομένως ωφελημένες συσσωρεύοντας ομόλογα των πιο αδύναμων κρατών-μελών του ευρώ καθώς κέρδιζαν από τις λίγες παραπάνω μονάδες βάσης διαφοράς των αποδόσεων τους. Αυτό προκάλεσε τη σύγκλιση των επιτοκίων που στη συνέχεια οδήγησε στην απόκλιση της ανταγωνιστικότητας.

Πώς η ευρωπαϊκή περιφέρεια … μετακόμισε

στον Τρίτο Κόσμο

Η Γερμανία που είχε να αντιμετωπίσει τα βάρη της ενοποίησης προχώρησε σε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και έγινε  πιο ανταγωνιστική. Σε άλλες χώρες ο φτηνός δανεισμός οδήγησε σε έκρηξη της αγοράς ακινήτων και της κατανάλωσης μειώνοντας την ανταγωνιστικότητά τους. Τότε ήρθε το κραχ του 2008 που δημιούργησε συνθήκες οι οποίες ήταν πολύ μακριά από εκείνες που περιγράφονταν στη συνθήκη του Μάαστριχ. Πολλά κράτη υποχρεώθηκαν να αναλάβουν το παθητικό των τραπεζών τους και αύξησαν τα ελλείμματα τους. Οι χώρες αυτές όμως βρίσκονταν πλέον στη θέση μιας χώρας του Τρίτου Κόσμου που είχε υπερχρεωθεί σε ένα νόμισμα το οποίο δεν έλεγχε. Χάρη στην απόκλιση των οικονομικών αποδόσεων, η Ευρώπη ξαφνικά διαιρέθηκε μεταξύ κρατών πιστωτών και κρατών δανειοληπτών. Και αυτό είχε πολύ μεγάλες πολιτικές συνέπειες.

Οι χρηματοπιστωτικές αγορές χρειάστηκαν καιρό για να ανακαλύψουν ότι τα κρατικά ομόλογα που θεωρούσαν απαλλαγμένα κινδύνου υπόκεινται σε κερδοσκοπικές επιθέσεις και ότι μπορεί πράγματι να υπάρξει κρατική χρεοκοπία. Αλλά όταν το έκαναν, τα πρίμιουμ  κινδύνου αυξήθηκαν δραματικά. Αυτό είχε ως συνέπεια οι εμπορικές τράπεζες που είχαν φορτώσει μεγάλες ποσότητες στους ισολογισμούς τους να καταστούν εν δυνάμει αφερέγγυες. Και αυτοί είναι οι δύο βασικοί συντελεστές του προβλήματος που αντιμετωπίζουμε σήμερα: μια κρίση δημόσιου χρέους και μια τραπεζική κρίση που είναι στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους».

Οι παραγνωρισμένες ευθύνες του κέντρου

Ένα δεύτερο σημείο που αξίζει να κρατήσουμε είναι οι ομοιότητες που εντοπίζει ο Σόρος ανάμεσα στην κρίση της Ευρωζώνης και την διεθνή τραπεζική κρίση του 1982, κυρίως ως προς τον τρόπο διαχείρισης της που μεταβίβασε όλη την πίεση στους δανειολήπτες.

«Η Ευρωζώνη σήμερα επαναλαμβάνει κάτι που έχει συμβεί αρκετές φορές στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Υπάρχει μια ισχυρή αναλογία ανάμεσα στην κρίση του ευρώ και τη διεθνή τραπεζική κρίση που ξέσπασε το 1982. Και τότε οι διεθνείς χρηματοπιστωτικές αρχές έκαναν ό,τι ήταν απαραίτητο για να προστατέψουν το τραπεζικό σύστημα: επέβαλαν όλο το κόστος και το βάρος στην περιφέρεια για να προστατέψουν το κέντρο. Σήμερα η Γερμανία και οι άλλες χώρες πιστωτές παίζουν ασυνείδητα τον ίδιο ρόλο. Οι λεπτομέρειες διαφέρουν αλλά η ιδέα είναι ίδια: οι πιστωτές μεταφέρουν το βάρος της προσαρμογής στα κράτη δανειολήπτες και αποφεύγουν τη δική τους ευθύνη για τις ανισορροπίες. Είναι ενδιαφέρον πως οι όροι ‘κέντρο’ και ‘περιφέρεια’ έχουν επανέλθει σε χρήση χωρίς να το παρατηρούμε. Ακριβώς όπως και στη δεκαετία του 1980 όλες οι κατηγορίες και το βάρος έπεφταν στην περιφέρεια ενώ οι ευθύνες του κέντρου ποτέ δεν αναγνωρίστηκαν επαρκώς. Και όμως, στην κρίση του ευρώ οι ευθύνες του κέντρου είναι πολύ μεγαλύτερες απ’ ό,τι ήταν το 1982. Το κέντρο είναι υπεύθυνο για το σχεδιασμό ενός προβληματικού συστήματος, για τη θέσπιση προβληματικών συνθηκών, για την εφαρμογή προβληματικών πολιτικών και για το ότι έκανε πάντα πολύ λίγα πολύ αργά. Στη δεκαετία του 1980 η Λατινική Αμερική έζησε μια χαμένη δεκαετία. Ανάλογη θα είναι η μοίρα της ευρωπαϊκής περιφέρειας σήμερα. Αυτές είναι οι ευθύνες που η Γερμανία και τα άλλα κράτη πιστωτές θα πρέπει να αναγνωρίσουν».

Κατά τον Τζορτζ Σόρος, ακριβώς επειδή η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ευρώ αποτέλεσαν μια πολιτική φούσκα, το σκάσιμο της φούσκας εντός από την τραπεζική κρίση και την κρίση δημοσίου χρέους, οδηγεί πλέον σε πολιτική αποδιάρθρωση και αντιευρωπαϊκές στάσεις.

«Τα χρηματοπιστωτικά προβλήματα ενισχύονται από τη διαδικασία της πολιτικής αποδιάρθρωσης. Όταν δημιουργήθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση, η ηγεσία ήταν στην εμπροσθοφυλακή της περαιτέρω ολοκλήρωσης. Αλλά μετά το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης, οι αρχές προσηλώθηκαν στην υπεράσπιση του στάτους κβο. Αυτό ανάγκασε όλους όσους θεωρούν ότι το στάτους κβο είτε δεν είναι βιώσιμο είτε δεν  μπορούν να το αντέξουν σε αντι-ευρωπαϊκές θέσεις. Αυτή είναι η πολιτική δυναμική που καθιστά την αποδιάρθρωση της Ευρώπης αυτοενισχυόμενη, ακριβώς όπως ήταν και η δημιουργία της. Αυτή είναι η πολιτική φούσκα στην οποία αναφέρθηκα».

Κατά τον Σόρος, αν το ευρώ είχε διαρραγεί στις αρχές της κρίσης, η κατάρρευση της Ευρωζώνης ήταν αδύνατο να αποφευχθεί. Που σημαίνει σε ό,τι αφορά εμάς πως αν η Ελλάδα το Μάιο του 2010 αποφάσιζε να κουρέψει μόνη της το χρέος της ή να κάνει χρεοστάσιο, θα μπορούσε να έχει πάρει μια καλύτερη λύση. Τα διαπραγματευτικά περιθώρια της Ελλάδας δηλαδή όντως ήταν πολύ μεγάλα, ενώ με τον καιρό περιορίζονται. Όσο περνάει όμως ο καιρός οι τράπεζες μαζεύουν ενεργητικά και παθητικά στη βάση των εθνικών γραμμών, παρατηρεί ο Σόρος, γι’ αυτό και η διάρρηξη της Ευρωζώνης θα είναι λιγότερο καταστροφική. Ζημιές πάντως θα υπάρξουν και θα τις πάρουν οι εθνικές κεντρικές τράπεζες που θα έχουν μεγάλες απαιτήσεις από την ΕΚΤ.

Οι ζημιές παραφυλάνε στο σύστημα TARGET2

«Αλλά αν αυτό συνεχιστεί για μερικά χρόνια ακόμη, η διάρρηξη του ευρώ μπορεί να γίνει δυνατή χωρίς κατάρρευση – έτσι θα μπορούσαν να ξεχωρίσουν τα αυγά της ομελέτας – αλλά  οι κεντρικές τράπεζες των κρατών πιστωτών θα έχουν μεγάλες απαιτήσεις από τις κεντρικές τράπεζες των κρατών δανειοληπτών που θα είναι δύσκολο να τις εισπράξουν. Αυτό οφείλεται στα μυστικά προβλήματα του συστήματος εκκαθάρισης συναλλαγών του ευρώ που αποκαλείται TARGET2. Σε αντίθεση με το σύστημα εκκαθάρισης συναλλαγών της FED που γίνεται σε ετήσια βάση, το σύστημα TARGET 2 της Ευρωζώνης συσσωρεύει τις ανισορροπίες. Όλο αυτό δεν ήταν πρόβλημα όσο το διατραπεζικό σύστημα λειτουργούσε γιατί οι τράπεζες διακανόνιζαν τις ανισορροπίες μεταξύ τους μέσω της διατραπεζικής αγοράς. Αλλά από το 2007 η διατραπεζική αγορά δεν λειτουργεί σωστά και οι τράπεζες εξαρτώνται όλο και περισσότερο από το σύστημα  TARGET. Και από το καλοκαίρι του 2011 υπάρχει αυξανόμενη φυγή κεφαλαίων από τα κράτη της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Επομένως οι ανισορροπίες αυξάνονται εκθετικά. Στα τέλη Μαρτίου 2012 η Bundesbank είχε απαιτήσεις 660 δις ευρώ από τις κεντρικές τράπεζες των κρατών της περιφέρειας.

Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα αναδιατάσσουν την ευρωπαϊκή τους έκθεση σε εθνική βάση προκειμένου να καλύψουν το ενδεχόμενο διάρρηξης της Ευρωζώνης. Οι τράπεζες προτιμούν να ξεφορτώνονται ενεργητικά εκτός των εθνικών συνόρων τους και οι διαχειριστές κινδύνου προσπαθούν να μαζεύουν ενεργητικά και υποχρεώσεις σε εθνική βάση και όχι στην Ευρωζώνη σε σύνολο. Οι άμεσες επιπτώσεις αυτής της στοίχισης ενεργητικών και παθητικών σε εθνικές γραμμές ενισχύει τη διαδικασία απομόχλευσης και περιορίζει το διαθέσιμο δανεισμό, ιδίως προς τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις που αποτελούν την κύρια πηγή απασχόλησης.

Τρεις μήνες έμειναν…

Γι’ αυτό ό,τι και αν λέγεται, η κρίση βαθαίνει όλο και περισσότερο. Η ένταση στις χρηματαγορές έχει φτάσει σε νέα υψηλά όπως δείχνει το ιστορικό χαμηλό των γερμανικών ομολόγων. Ακόμα πιο εύγλωττο είναι το γεγονός πως οι αποδόσεις του βρετανικού 10ετούς δεν υπήρξαν ποτέ χαμηλότερες στα 300 χρόνια της ιστορίας του ενώ την ίδια στιγμή το πρίμιουμ κινδύνου των ισπανικών ομολόγων βρίσκεται σε νέο ιστορικό υψηλό.

Η πραγματική οικονομία στην Ευρωζώνη βρίσκεται σε κάμψη ενώ της Γερμανίας εμφανίζει ακόμη ανάπτυξη. Αυτό σημαίνει πως οι αποκλίσεις μεγαλώνουν. Προς την κατεύθυνση της αποδιάρθρωσης συγκλίνουν επίσης οι πολιτικές και κοινωνικές δυναμικές. Η κοινή γνώμη όπως εκφράστηκε στα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα αντιστέκεται όλο και περισσότερο στη λιτότητα και οι τάσεις αυτές θα  ενισχύονται μέχρι να αλλάξει η πολιτική. Επομένως κάποιος πρέπει να υποχωρήσει».

Στη βάση αυτής της σκέψης ο Τζορτζ Σόρος δίνει τελικά ένα ύστατο όριο 3 μηνών στους Γερμανούς για να λύσουν το πρόβλημα.

«Κατά την γνώμη μου οι αρχές έχουν ένα παράθυρο τριών μηνών στην διάρκεια των οποίων θα μπορούσαν ακόμη να διορθώσουν τα σφάλματά τους και να αναστρέψουν τις τωρινές τάσεις. Λέγοντας αρχές εννοώ κυρίως τη γερμανική κυβέρνηση και την Bundesbank, διότι σε μια κρίση οι πιστωτές έχουν την ισχύ και τίποτε δεν μπορεί να γίνει χωρίς την υποστήριξη της Γερμανίας. Μετά την εκπνοή του περιθωρίου των τριών μηνών οι αγορές θα συνεχίσουν να ζητάνε περισσότερα αλλά οι αρχές δεν θα μπορούν να ανταποκριθούν στο αίτημα τους».

Το ευρώ μπορεί και να επιβιώσει

Παρότι όμως η διάγνωση είναι απογοητευτική και οι πολιτικοί έχουν ελάχιστο χρόνο στη διάθεσή τους, ο Σόρος θεωρεί ακόμη ότι το ευρώ είναι εδώ μάλλον για να μείνει, επειδή το κόστος της διάρρηξης του είναι πολύ μεγάλο όχι μόνο για την περιφέρεια αλλά και για τον πυρήνα.

«Αλλά το πιο πιθανό είναι ότι το ευρώ θα επιβιώσει επειδή η διάρρηξή του θα ήταν καταστροφική όχι μόνο για την περιφέρεια αλλά και για τη Γερμανία. Σε περίπτωση διάρρηξης του ενιαίου νομίσματος η Γερμανία θα βρεθεί με μεγάλες απαιτήσεις απέναντι στα κράτη της περιφέρειας που δεν θα μπορεί να επιβάλλει την αποπληρωμή τους. Μόνο η Bundesbank θα έχει απαιτήσεις άνω του 1 τρις ευρώ οι οποίες θα έχουν προκύψει στο πλαίσιο του συστήματος TARGET 2 ως τα τέλη του χρόνου, συν όλες οι άλλες διακυβερνητικές υποχρεώσεις. Και η επιστροφή στο γερμανικό μάρκο θα οδηγήσει σε έξοδο της Γερμανίας από τις βασικές εξαγωγικές αγορές της – για να μην αναφερθούμε στις πολιτικές συνέπειες».

ΠΗΓΗ: http://www.yourcar.gr/mailpower/link.php?M=57623&N=9&L=86&F=H