Δικαιωματισμός, το νεότερο προσωπείο του κρατισμού

Ναπολέων Λιναρδάτος
Κάτι τρέχει όταν κανείς δεν θέλει να ασχοληθεί με το οφθαλμοφανές. Για παράδειγμα, τι είναι αυτό που κάνει τα κόμματα, τα οποία κάνουν ό,τι είναι δυνατόν για να περιορίσουν τα θεμελιώδη δικαιώματα του πολίτη, να είναι τα ίδια οι πιο ένθερμοι οπαδοί και προωθητές του δικαιωματισμού;

Εκ πρώτης όψεως δημιουργείται η εντύπωση μιας αντίφασης. Γιατί, για παράδειγμα, τα κόμματα που θεσπίζουν νόμους λογοκρισίας, οι οποίοι κατάφωρα καταπατούν το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου, δείχνουν επίσης έναν τεράστιο ενθουσιασμό για τη δημιουργία εκατοντάδων νέων δικαιωμάτων;
Τα δικαιώματα στα οποία στηρίχθηκε η ανάπτυξη της σύγχρονης δυτικής αστικής δημοκρατίας ήταν ορισμένα και είχαν όλα ένα βασικό χαρακτηριστικό: Περιόριζαν τις εξουσίες του κράτους, έβαζαν φραγμούς σε αυτά που η πολιτική τάξη μπορούσε να κάνει.

Δημιούργησαν ένα ιστορικά μοναδικό φαινόμενο, όπου ο πολίτης αποκτούσε την ελευθερία να δράσει, να δημιουργήσει και να εκφραστεί χωρίς να χρειάζεται τη συγκατάθεση της κρατικής εξουσίας. Η καθιέρωση αυτών των δικαιωμάτων, όπως η ελευθερία του λόγου και η ιδιοκτησία, υπονοούσε ότι το άτομο μπορεί να σκέφτεται και να δρα λογικά, να είναι ανεξάρτητο και να μπορεί να συνεργάζεται και να συνδιαλέγεται με άλλα άτομα του κοινωνικού συνόλου χωρίς τον φόβο ή την προτροπή της κρατικής εξουσίας.

Η ηθική και υλική αυτάρκεια του ατόμου μέσω της ελεύθερης συνεργασίας και της συναλλαγής με άλλα άτομα δεν ήταν απλώς επιτρεπτή αλλά ο σκοπός της κοινωνικής οργάνωσης, αφού ταυτόχρονα δημιουργούσε έναν μέγιστο δυνατό βαθμό ελευθερίας, ευημερίας και τάξης. Ο δικαιωματισμός αντιπροσωπεύει κάτι εντελώς διαφορετικό.

Ουσιαστικά, τα «δικαιώματα» που δημιουργεί ο δικαιωματισμός επιτρέπουν την εξάπλωση της κρατικής εξουσίας και δραστηριότητας σε όλους τους τομείς. Η ρητορική του δικαιωματισμού χρησιμοποιεί το λεξιλόγιο των θεμελιωδών δικαιωμάτων, προκειμένου να τα υποσκάψει. Δεν αντιλαμβάνεται τον πολίτη ως ένα ον που έχει τη δυνατότητα να σκέπτεται και να δρα ελεύθερα και ανεξάρτητα, αλλά ως ένα ον σε κατάσταση ατέρμονης εφηβείας, που χρήζει της προστασίας, της καθοδήγησης και του ελέγχου του κράτους «πατερούλη».

Ο δικαιωματισμός είναι η επιστροφή σε μια πρότερη μορφή κοινωνικής οργάνωσης, όπου οι κρατούντες είχαν την εξουσία να ελέγχουν, να τιμωρούν ή να επιβραβεύουν κατά βούληση για τη διατήρηση και την επέκταση της δικής τους δύναμης. Διένειμαν «δικαιώματα», προκειμένου να εξαγοράσουν συνειδήσεις και να δημιουργήσουν συμμαχίες και πηγές εσόδων που είχαν ως αποκλειστικούς αποδέκτες τους ίδιους. Όταν οι δουλοπάροικοι άρχισαν να μετατρέπονται σε πολίτες, οι κρατούντες άρχισαν να χάνουν το προνόμιο να δημιουργούν «δικαιώματα». Δεν είναι τυχαίο που η πολιτική τάξη θέλει να επιστρέψει σε ένα παρελθόν όπου είχε έναν τόσο κυρίαρχο ρόλο. Η απληστία για εξουσία -και δη χωρίς όρια- είναι το χαρακτηριστικό κάθε κρατιστή πολιτικού.