Προσοχή, μας παρακολουθούν online

Τη δική της απάντηση δίνει η Ε.Ε. στην πρόκληση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων στο Διαδίκτυο. Από το 2011, οι Βρυξέλλες έδωσαν το «πράσινο φως» στο 4ετές ερευνητικό έργο ABC4Trust (Privacy Attribute Based Credentials). Στόχος του είναι η ανάπτυξη τεχνολογιών προστασίας της ιδιωτικότητας του ατόμου και στις 29 Σεπτεμβρίου, σε ημερίδα που θα διεξαχθεί στην Αθήνα, θα παρουσιαστούν τα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας.
Οπως εξηγεί μέσω της «Κ» ο καθηγητής Γιάννης Σταματίου, μέλος του ABC4Trust, η έρευνά τους αποσκοπεί στην «προστασία της ιδιωτικότητας με βάση κάποιες ειδικές τεχνολογίες πιστοποίησης, οι οποίες επιτρέπουν στον χρήστη να αποκαλύπτει μόνο εκείνες τις πληροφορίες που είναι απαραίτητες για την υπηρεσία. Μπορεί να εκθέτει μόνο εκείνα τα κομμάτια της ταυτότητάς του που αυτός κρίνει ή που είναι απολύτως απαραίτητα για τη χρήση της υπηρεσίας. Για παράδειγμα μπορεί μία υπηρεσία να απαιτεί κάποιος να είναι Ελληνας πολίτης. Τότε ο χρήστης αποδεικνύει με τις ψηφιακές αυτές ταυτότητες που εμείς αναπτύξαμε αυτό. Ή μπορεί να απαιτεί να είναι ενήλικος. Για παράδειγμα, ένας ιστότοπος διαδικτυακού τζόγου. Σε αυτήν την περίπτωση, ο χρήστης το μόνο που αποκαλύπτει είναι η ηλικία του. Ετσι, αποφεύγει το “φακέλωμα”, αυτό που ονομάζεται “profiling”, δηλαδή να χτίζει η υπηρεσία ένα προφίλ του χρήστη και να τον παρενοχλούν αργότερα με διαφημίσεις, κ.τ.λ. Επίσης, αποφεύγει να εκβιαστεί αν για παράδειγμα κάποιος αποκαλύψει ότι επισκέπτεται συγκεκριμένους ιστοτόπους. 
Με τις νέες αυτές τεχνολογίες υπάρχει μία ελεγχόμενη ταυτοποίηση του χρήστη».
Σύμφωνα με τον επικεφαλής της ευρωπαϊκής κοινοπραξίας ABC4Trust και υψηλόβαθμο στέλεχος της Deutche Telekom, καθηγητή Κάι Ράνενμπεργκ, «αυτή τη στιγμή μεγάλο κομμάτι της διαχείρισης των προσωπικών μας στοιχείων περνάει μέσα από το Facebook. Για παράδειγμα, όταν πηγαίνεις σε έναν ιστότοπο και χρησιμοποιείς το Facebook για να συνδεθείς σε αυτόν, κάθε φορά που το κάνεις, το κοινωνικό δίκτυο καταγράφει πού συνδέθηκες και μαθαίνει περισσότερα στοιχεία για σένα. Με τις τεχνολογίες του ABC4Trust δεν θα χρειάζεται να ενημερώνεις συνεχώς το Facebook για τις κινήσεις σου online». Η σημερινή διαδικτυακή πραγματικότητα στον τομέα της διαμοίρασης των προσωπικών δεδομένων καταγράφεται με «οργουελικούς» τρόπους από τους ανθρώπους που ερευνούν και υπερασπίζονται την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Αλλωστε, ο Εντουαρντ Σνόουντεν, στα 29 του χρόνια, έφτασε στο σημείο να απαρνηθεί τα 200.000 δολάρια ετησίως από την Booz Allen –εταιρεία που συνεργαζόταν με την NSA– την κανονικότητα της ζωής του και τη σύντροφό του για να γίνει εξόριστος φυγάς, στοχεύοντας να μεταβάλει τον δημόσιο διάλογο πάνω στο δίπολο εθνική ασφάλεια-ιδιωτικότητα. 
Ο καθηγητής Γιώργος Μητακίδης, προεδρεύων του Οργανισμού «Φόρουμ Ψηφιακού Διαφωτισμού», συμμετέχων στη δημιουργία του W3C (World Wide Web Consortium), αναλύει στην «Κ» την ανάγκη γι’ αυτό τον διάλογο: «Τον χρειαζόμαστε για να δούμε πού θέλουμε να πάμε. Δεν πρέπει να είναι δεδομένο ότι οι τεχνολογίες αυτές έχουν μία κατεύθυνση από μόνες τους. Είμαστε σε ένα σημείο καμπής και χρειάζεται να αλλάξουμε λίγο πλεύση και να απαντήσουμε στην ερώτηση: ποια είναι η ψηφιακή κοινωνία που θέλουμε; Στοιχειοθετείται η ανάγκη για έναν διάλογο σε επίπεδο εθνικό και διακυβερνητικό, ώστε να φτάσουμε σε μία κοινή κατανόηση στο ποιες είναι οι ευκαιρίες και ποιοι οι κίνδυνοι. Να φτάσουμε σε ένα σημείο όπου θα πάρουμε κοινές αποφάσεις, οι οποίες θα αποτελούν ένα είδος συμβιβασμού. Πρέπει να βρεθεί η ισορροπία ούτως ώστε οι αρμόδιες αρχές να μπορούν να ελέγχουν τους δυνητικούς κινδύνους για τη δημόσια ασφάλεια, αλλά ταυτόχρονα να δοθεί η δυνατότητα στους ανθρώπους να ζουν και να εργάζονται δίχως να είναι υπό την πλήρη, ακούσια ή εκούσια, εποπτεία ενός ή πολλών μεγάλων αδερφών». 
Αναλύοντας το ζήτημα στην «Κ» ο καθηγητής Κάι Ράνενμπεργκ, εξηγεί ότι οι αποκαλύψεις του Σνόουντεν «δεν ήταν κάτι καινούργιο. Ομως, για πολύ κόσμο, πλέον, οι κίνδυνοι της κρυφής παρακολούθησης και διαχείρισης των πληροφοριών έχουν γίνει πλέον τόσο φανεροί, ώστε η εμπιστοσύνη τους στις τηλεπικοινωνιακές δομές και τους παρόχους έχει συρρικνωθεί μαζικά, τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα. Σε κάθε περίπτωση, η σχέση ανάμεσα στην εμπιστοσύνη στις διαδικτυακές υπηρεσίες και την ασφάλεια απαιτείται να ερευνηθεί διεξοδικά».
Οι χρήστες αφήνουν παντού τα ίχνη τους... «Σήμερα δυστυχώς είμαστε σε έναν ωκεανό υπηρεσιών όπου οι χρήστες αλόγιστα αφήνουν παντού πληροφορίες. Οι ίδιοι καταλύουν την ιδιωτικότητά τους», τονίζει ο κ. Σταματίου. «Ολοι έχουν κάνει στόχο να χρησιμοποιήσουν όσο περισσότερες και καλύτερες υπηρεσίες μπορούν. Αρα θα έλεγα ότι σήμερα βρισκόμαστε σε μία επικίνδυνη καμπή του θέματος της προστασίας της ιδιωτικότητας», λέει ο επιστημονικός σύμβουλος του Ινστιτούτου Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων (ΙΤΥΕ) και αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας. «Εχουμε όλο και συχνότερη παραβίαση των ιδιωτικών δεδομένων και φανταστείτε πόσες δεν γίνονται γνωστές. Οι υπηρεσίες ταυτοποίησης των εταιρειών είναι στην ουσία τετριμμένες. Ο χρήστης είναι ευάλωτος σε μαζική καταγραφή όλων των στοιχείων του, σε πώληση προσωπικών δεδομένων και σε οτιδήποτε έχει να κάνει με το προσωπικό του είναι. Νομίζω ότι είναι η ώρα πια να γίνει μία μεγάλη καμπάνια ενημέρωσης του πολίτη για την ιδιωτικότητά του και πώς μπορεί να προστατευτεί. Αλλιώς κινδυνεύουμε να είμαστε σε μια κοινωνία στην οποία ο καθένας από εμάς είναι υποχείριο μιας μεγάλης εταιρείας συλλογής δεδομένων. Αυτός είναι ο μεγάλος κίνδυνος που διαβλέπω προσωπικά», επισημαίνει ο κ. Σταματίου. 
Ο κ. Ράνενμπεργκ κάνει ένα ακόμη βήμα στο μέλλον και εξετάζει πόσο σύνθετες θα γίνουν οι συνθήκες με την ανάπτυξη του Ιντερνετ των Πραγμάτων. «Το θέμα είναι ότι θα υπάρχουν πολλές συσκευές γύρω μας που θα μας “αισθάνονται”. Κάμερες, αισθητήρες, και άλλες. Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι το αυτοκίνητό σου είναι συνδεδεμένο σε μία υπηρεσία πλοήγησης. Αυτή παρακολουθεί και καταγράφει πού πηγαίνεις και τι κάνεις, καθώς επίσης και τον προορισμό σου. Γενικά, καταγράφονται όλες οι πτυχές της ζωής σου. Μπορεί να είναι ένα αυτοκίνητο, μπορεί να είναι το ψυγείο, το σπίτι σου. Ολα τα αντικείμενα συγκεντρώνουν στοιχεία για σένα και τα οποία αποτελούν ψηφίδες μιας συνολικότερης εικόνας». 
Τα ευρήματα και οι τεχνολογίες που αναπτύχθηκαν στους κόλπους του ABC4Trust ενδέχεται να αποτελέσουν μία ασφαλή διέξοδο από το περιβάλλον μαζικής παρακολούθησης που έχει διαμορφωθεί. Εντούτοις, πολλά παρόμοια έργα της Ε.Ε., παρά τα ελπιδοφόρα αποτελέσματά τους δεν έφτασαν στην υιοθέτηση και εφαρμογή. Οπως αναφέρει ο κ. Σταματίου, «αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα όλων των μεγάλων έργων της Κοινότητας. Γίνονται με ενθουσιασμό, παράγονται δημοσιεύσεις αλλά όταν έρθει η κρίσιμη στιγμή να υιοθετηθούν όλα αυτά από τη βιομηχανία, να το πω έτσι, τις υπηρεσίες, τότε εκεί έχουμε τη γνωστή αδράνεια των εταιρειών. Αυτό οφείλεται είτε στο ότι είναι δύσκαμπτες να αλλάζουν τα συστήματα που έχουν για πολλά χρόνια, είτε απρόθυμες να το κάνουν. Φανταστείτε ότι κάποιες εταιρείες βγάζουν χρήματα από την απουσία προστασίας της ιδιωτικότητας». 
Οπως υποστηρίζει ο κ. Μητακίδης, δεν αποτελεί ικανή συνθήκη η υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών προστασίας δεδομένων από την Ε.Ε., πρέπει να ακολουθήσουν και άλλα κράτη. «Μιλάμε για τον ψηφιακό κόσμο, τις νέες δομές οι οποίες τέμνουν οριζόντια, δεν περιορίζονται από τα όρια κρατών. Η Ε.Ε. κατάφερε να έχει μία ενιαία πολιτική, αλλά αυτό δεν αρκεί. Πρέπει και άλλες χώρες να ακολουθήσουν, ανάμεσα σε αυτές και οι ΗΠΑ. Δεν μπορεί κάποιος να μη λάβει υπ’ όψιν τα τεκταινόμενα στην Κίνα. Υπάρχουν διαφορετικές θέσεις, αλλά όχι πια όσο ήταν πριν από τις αποκαλύψεις του Σνόουντεν. Είχαν μία ευεργετική επίδραση σε ό,τι αφορά μία προσέγγιση θέσεων μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ. Τα πράγματα δεν είναι τόσο αντίπαλα όσο ήταν πριν από 1-2 χρόνια».
Οταν οι άνθρωποι γίνονται αριθμοί χωρίς ταυτότητα Ο καινούργιος κόσμος των μεγάλων δεδομένων (big data) μπορεί να είναι θαυμαστός, αλλά ταυτόχρονα τρομάζει. Είναι το βασίλειο της στατιστικής και των εφαρμοσμένων μαθηματικών όπου το άτομο συνθλίβεται στο επίπεδο της μονάδας και η συμπεριφορά του αποτελεί αντικείμενο μελέτης σε μαζικό επίπεδο. Οπως αναφέρεται στην έρευνα «Εξι προκλήσεις για τα μεγάλα δεδομένα» των Ντάνα Μπόιντ και Κέιτ Κρόφορντ (2011), «η εποχή των μεγάλων δεδομένων έχει ξεκινήσει. Επιστήμονες της πληροφορικής, φυσικοί, οικονομολόγοι, μαθηματικοί, πολιτικοί επιστήμονες, γενετιστές, κοινωνιολόγοι, και πολλοί άλλοι κραυγάζουν για πρόσβαση στις μαζικές ποσότητες πληροφοριών που παράγονται από και για τους ανθρώπους, τα πράγματα και για τη διάδραση μεταξύ τους». 
Big Data
Σύμφωνα με τον κ. Μητακίδη, «το γεγονός που προκαλεί προβληματισμό είναι ότι τώρα οι υπολογιστικές δυνατότητες σε αποθήκευση και επεξεργασία έχουν φτάσει σε σημείο που μπορείς να εξάγεις συμπεράσματα χωρίς καν να κάνεις δειγματοληψία. Κυβερνήσεις και άλλοι οργανισμοί μάζευαν δεδομένα και πριν, αλλά δεν μπορούσαν να τα κρατήσουν για πολύ ή δεν μπορούσαν να τα επεξεργαστούν. Τώρα δεν χρειάζεται να είναι καν κυβέρνηση ή μεγάλη εταιρεία. Μπορείς να επεξεργάζεσαι πελώριους όγκους δεδομένων χωρίς να παίρνεις δείγματα. Αυτό που αποκαλείται Big Data ανοίγει νέους δρόμους που μπορούν να οδηγήσουν σε παραγωγή χρήσιμων νέων υπηρεσιών και προϊόντων, αλλά ταυτόχρονα αυξάνουν αλματωδώς τον κίνδυνο για τα προσωπικά δεδομένα. 
Το ABC4 Trust προσφέρει διέξοδο και στο πεδίο των μεγάλων δεδομένων. Σύμφωνα με τον κ. Σταματίου, «σε ένα πείραμα big data υπάρχει ενδιαφέρον τα δεδομένα των χρηστών να είναι πιστοποιημένα: για παράδειγμα, εθνικότητα, ηλικία, επάγγελμα, αλλά δεν ενδιαφέρει το ονοματεπώνυμο. Ετσι, ο χρήστης έχει ένα κίνητρο να δώσει τα δεδομένα του και να μην αποκαλύπτει την ταυτότητά του.
  Ασφαλές δίκτυο για γονείς, μαθητές και καθηγητές Η χρήση των ήδη υπαρχόντων κοινωνικών δικτύων αποτελεί κοινή πρακτική σε πολλά σχολεία και πανεπιστήμια. Εντούτοις, οι κίνδυνοι και οι απειλές για την ιδιωτικότητα των μαθητών είναι δεδομένα. Ο πιλότος που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του ABC4Trust παρέχει ένα κοινωνικό δίκτυο ανταλλαγής πληροφοριών που προστατεύει την ταυτότητα των συμμετεχόντων. Γονείς και καθηγητές μπορούν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους με ασφάλεια, ενώ το ίδιο ισχύει και για τους μαθητές ή τις υπηρεσίες των σχολείων. Η ταυτοποίηση των συμμετεχόντων έχει γίνει πριν από τη συμμετοχή τους στο σχολικό κοινωνικό δίκτυο, κι έτσι, εντός αυτού, μπορούν να λειτουργούν είτε ανώνυμα είτε με ψευδώνυμο. «Αξιοποιώντας τις τεχνολογίες προστασίας ταυτότητας του ABC4Trust, οι συμμετέχοντες είναι αυτοί που ελέγχουν το επίπεδο πρόσβασης στις προσωπικές τους πληροφορίες», υποστηρίζει ο Σούχεϊλ Μπτσέρι, της Eurodocs AB, που έστησε το σχετικό σύστημα.
Το δίκτυο χρησιμοποιήθηκε πιλοτικά για ένα χρόνο και η αποδοχή του από τους χρήστες ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντική. 
Στην Πάτρα
Αντίστοιχο πιλοτικό σύστημα δημιουργήθηκε στην Πάτρα όπου μαθητές αξιολογούσαν ανώνυμα τα μαθήματα στα οποία συμμετείχαν. Με βασική παράμετρο συμμετοχής στην υπηρεσία, τη φοιτητική ιδιότητα και ένα μίνιμουμ αριθμό παρακολούθησης διαλέξεων, οι χρήστες αποκτούν ανώνυμη πρόσβαση στην αξιολόγηση των διδασκόντων. Κατά την είσοδό τους στο αμφιθέατρο, μία έξυπνη κάρτα τους ταυτοποιεί. «Οι μαθητές που συμμετείχαν στο πιλοτικό πρόγραμμα της Πάτρας επιβεβαίωσαν την πεποίθησή μας για την αποτελεσματικότητα και τη χρηστικότητα των τεχνολογιών “Privacy-ABC”. Επίσης, θεωρούν ότι μπορούν να βοηθήσουν στην προστασία των προσωπικών τους δεδομένων σε πολλές άλλες υπηρεσίες, όπως κοινωνικά δίκτυα, blogs, e-shopping», δήλωσε ο κ. Σταματίου. 
kathimerini.gr