Είναι τελικά «βάρβαρη» η φύση των Γερμανών;

Κατά καιρούς και δη στην περίοδο της οικονομικής κρίσης της χώρας μας, το μένος που μας διακατέχει ως λαό απέναντι στους Γερμανούς συλλήβδην, αποτελεί το εναρκτήριο λάκτισμα πολλών ερωτημάτων όπως π.χ αν τα εγγενή χαρακτηριστικά των λαών είναι αυτά που διαμορφώνουν την ιστορική τους συμπεριφορά, ή αν οι ιστορικές συνθήκες καθορίζουν συγκυριακά τους χαρακτήρες των εθνών. 

Είναι εντυπωσιακή η ευκολία με την οποία συνηθίζουμε να ταυτίζουμε ακόμα και τους σύγχρονους Γερμανούς με τους Ναζί. Ιδίως όσους δεν μας είναι αρεστοί. Αν και η τραγική ειρωνεία έγκειται στο ότι παρόλο που στη χώρα μας η απέχθεια προς το ναζισμό ιστορικά πρυτανεύει, οι ίδιοι αναδείξαμε τους εγχώριους ναζί σε επικίνδυνα ανερχόμενη πολιτική δύναμη. 

Η εγγενής «δαιμονική» γερμανική φύση είναι μια διεθνής επινόηση με ένθερμους υποστηρικτές. Σημαντικό ποσοστό των ανθρώπων σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου εμφορούνται από την πεποίθηση ότι τα εγκλήματα του Ολοκαυτώματος τα διέπραξαν όχι απαραίτητα οπαδοί του Ναζισμού, αλλά αυτοβούλως «συνηθισμένοι Γερμανοί», λόγω της μιλιταριστικής κοινωνικής τους δομής και των αντίστοιχων προαιρέσεων-τάσεων που τους διακατέχουν ως
έθνος, επειδή απλά τους το επέτρεψε η ανώτερη τότε χιτλερική αρχή, χωρίς να το έχει επιβάλει. Ωστόσο, με αυτή τη συναγωγή υποβαθμίζεται και εξοστρακίζεται η όποια ιστορική ιδιαιτερότητα του ναζισμού, αλλά και η ευθύνη του ίδιου του Χίτλερ, που δύσκολα μπορεί να αγνοηθεί σε οποιαδήποτε επιστημονική ιστορική ανάλυση.

Ο καθηγητής ψυχολογίας Philip Zimbardo του Πανεπιστήμιου Stanford το 1971, ορμώμενος από το ενδιαφέρον του να εξηγήσει τον λόγο για τον οποίο προέβησαν οι Γερμανοί σε τέτοια εγκλήματα, εμπνεύστηκε ένα κοινωνικό πείραμα που θα μπορούσε να απαντήσει στο αρχικό μας ερώτημα της έμφυτης ή όχι συμπεριφοράς της γερμανικής φυλής κατά αυτόν τον τρόπο. Στόχος του, δηλαδή, ήταν να καταδείξει αν είναι δυνατόν, κάτω από ιδιάζουσες συνθήκες, μια οποιαδήποτε κοινωνική ομάδα (π.χ. ένα σύνολο ατόμων με κοινό προσανατολισμό) να χειραγωγηθεί από ένα σύστημα εξουσίας, με απότοκο να αναδυθούν στην επιφάνεια ακραίες συμπεριφορές, οι οποίες δεν θα υφίσταντο πέραν των εν λόγω συνθηκών.

Έτσι, λοιπόν, επέλεξε εικοσιτέσσερις φοιτητές που εξαρχής είχε διασφαλίσει ότι ικανοποιούσαν, στο μέγιστο βαθμό, κριτήρια καθαρού ποινικού μητρώου, ψυχικής ισορροπίας και ομαλότητας χαρακτήρα, για να υποδυθούν επί πληρωμή τους ρόλους φυλακισμένων και φρουρών σε μια υποτιθέμενη φυλακή που είχε δημιουργηθεί για τους σκοπούς του πειράματος στο υπόγειο του ιδρύματος. Μάλιστα τους ενημέρωσε πως δεν επιτρεπόταν η σωματική κακοποίηση. Η κατανομή των ρόλων (12 φυλακισμένοι και 12 φρουροί) έγινε με κλήρωση.

Τα αποτελέσματα του πειράματος εξέπληξαν τον ίδιο το δημιουργό του, που αναγκάστηκε να σταματήσει το πείραμα νωρίτερα από τον αρχικό προγραμματισμό, καθώς τα μέλη και των δύο ομάδων (φυλακισμένοι και δεσμοφύλακες) πήραν τόσο σοβαρά τους ρόλους τους που κατέληξαν να ταυτιστούν με αυτούς. Οι φρουροί ανέπτυξαν αυταρχικές έως και σαδιστικές συμπεριφορές, φτάνοντας στο σημείο να υποβάλουν μερικούς από τους κρατούμενους σε ιδιαίτερα σκληρά ψυχοσωματικά βασανιστήρια, που δεν άφησαν ψυχικά αλώβητους τους φυλακισμένους. Ο καθηγητής, εν τω μεταξύ, ο οποίος και δεν έδωσε εκ προοιμίου αυστηρές κατευθυντήριες οδούς για τη διεξαγωγή του πειράματος από τους συμμετέχοντες, επέβλεπε την εκτροχιασμένη κατάσταση, χωρίς καμιά παρέμβαση. Πολλοί κρατούμενοι, λοιπόν, αποδέχθηκαν παθητικά την ψυχολογική βία σε σημείο που επέτρεπαν αδιαμαρτύρητα τις όποιες κακομεταχειρίσεις συγκρατουμένων τους, εικόνα που προσιδιάζει με εκείνη στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Σημαντικό ποσοστό των ανθρώπων σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου εμφορούνται από την πεποίθηση ότι τα εγκλήματα του Ολοκαυτώματος τα διέπραξαν όχι απαραίτητα οπαδοί του Ναζισμού, αλλά αυτοβούλως «συνηθισμένοι Γερμανοί».

Το οξύμωρο είναι ότι οι «φρουροί» στο τέλος του πειράματος εξομολογήθηκαν πως, κάνοντας αναδρομή στις μέρες του πειράματος, δύσκολα μπορούσαν να αναγνωρίσουν τον εαυτό τους, να εξηγήσουν πώς από «φρόνιμους και ηθικούς» ανθρώπους είχαν μετατραπεί σε βάρβαρους δεσμοφύλακες!
Ο Ζimbardo, λοιπόν, οδηγήθηκε στο εξής συμπέρασμα: Το περισσότερο κακό στον κόσμο δεν προέρχεται από ταπεινά ένστικτα, αλλά όταν κάποιας μορφής ηγεσία μας υποβάλλει την ιδέα: «Κάνε αυτό, Γίνε εκείνο...». Τότε ο άνθρωπος νιώθοντας ότι απαλλάσσεται από το βάρος της προσωπικής ευθύνης, πολλές φορές και στα πλαίσια συμμόρφωσης στις νόρμες της ομάδας, αυτομάτως επιτρέπει στον εαυτό του να προβεί σε ενέργειες που ποτέ δεν θα έπραττε υπό κανονικές συνθήκες. Το κακό που υποβόσκει μέσα στην ανθρώπινη φύση σε λανθάνουσα μορφή αναδύεται στην επιφάνεια υπό τις κατάλληλες συνθήκες. Κανείς δεν είναι «κακός» με τη θέλησή του. (βλ. Πείραμα Μίλγκραμ και την τυφλή τήρηση των νόμων από τους πολίτες-στρατιώτες του Αμπού Γκράιμπ και του Γκουαντάναμο, που ήταν η αιτία του «κακού»).
Σημειωτέον, βέβαια, ότι η αναζήτηση αιτιών για τα αποτρόπαια εγκλήματα του ναζισμού, δε σημαίνει ότι συνηγορεί σε καμία περίπτωση στην αποποίηση των ευθυνών των Γερμανών!

infognomonpolitics.blogspot