Γιατί στην Αρχαία Ελλάδα αναπτύχθηκε ο μεγαλύτερος πολιτισμός. Ποιες είναι οι 4 θεωρείες;

Οι θεωρίες

Αποτελεί γενική και διαχρονική αναγνώριση ότι οι φιλοσοφικές, οι πολιτικές, οι κοι­νωνικές, οι καλλιτεχνικές, οι επιστημονικές και άλλες κατακτήσεις των αρχαίων Ελ­λήνων είναι κορυφαίες και μέχρι σήμερα τουλάχιστον αξεπέραστες. Δικαιολογημένα συνεπώς δημιουργήθηκε το ερώτημα:

Γιατί μόνο στην Ελλάδα και γιατί μόνο τότε στην Ελλάδα αναπτύχθηκε ένας τέ­τοιος πολιτισμός;

Ποια είναι τα αίτια δημιουργίας αυτού του ανεπανάληπτου πολιτισμού στο συγκε­κριμένο τόπο και χρόνο;

Στο εύλογο αυτό ερώτημα έχουν δοθεί διάφορες απαντήσεις, έχουν αναπτυχθεί διάφορες θεωρίες.

Η λέξη θεωρία είναι ελληνική και σημαίνει «θεώρηση, θέαση, κοίταγμα. Θεώρηση της συνειδητοποιημένης αλήθειας και ομορφιάς». Συνεπώς ο όρος θεωρία δεν ση­μαίνει την παρουσίαση της αντικειμενικής αληθείας αλλά την παρουσίαση της υπο­κειμενικής αλήθειας του θεωρούντος. Η αντικειμενική αλήθεια, αποδεικνύεται μόνον από την πράξη και το πείραμα.

Μετά απ’ αυτή τη διευκρίνιση ας αναφερθούμε εν συντομία στις πιο γνωστές θεω­ρίες που υπάρχουν για το υπόψη θέμα.

1. Η θεωρία του προϋπάρχοντος πολιτισμού

Κατά τη θεωρία αυτή ο ελληνικός πολιτισμός αποτελεί συνέχεια ενός άλλου αρχαιο­τέρου πολιτισμού που είναι θαμμένος στον πυθμένα του Αιγαίου Ο κλασσικός πολι­τισμός της Ελλάδας αποτελεί μια φάση της εξελικτικής πορείας αυτού του πολιτι­σμού μέσα στο χρόνο και στο χώρο.

Η άποψη αυτή ενισχύθηκε σημαντικά από τα αρχαιολογικά ευρήματα στο Ακρωτήρι της Θήρας.

Από τα ευρήματα αυτά προκύπτει ότι χαρακτηριστικά του Ελληνικού πολιτισμού των ιστορικών χρόνων υπάρχουν και στα ευρήματα του Ακρωτηρίου της Θήρας που ανήκουν σε παλαιότερη των ιστορικών χρόνων εποχή. Η διαπίστωση αυτή προφανώς αποτελεί τεκμήριο συνέχειας των δυο πολιτισμών.


Γνωρίζω μια προσπάθεια τεκμηρίωσης αυτής της άποψης που έχει γίνει από τον Γάλλο Μηχανικό Pierre Lhermitte, ο οποίος απέδειξε ότι η ναυπηγική τεχνολογία της Ελλάδας των ιστορικών χρόνων είναι ιδία με τη ναυπηγική τεχνολογία που απεικο­νίζεται στα ευρήματα του Ακρωτηρίου.

Ενίσχυση της θεωρίας αυτής αποτελεί επίσης η άποψη του καθηγητού Σεισμολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Άγγελου Γαλανόπουλου, σύμφωνα με την οποία η μυ­θική Ατλαντίδα υπήρξε στην περιοχή του Αιγαίου και εξαφανίστηκε από τη μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας.

Νεότερες απόψεις τοποθετούν την Ατλαντίδα στην περιοχή της Νότιο-Ανατολικής Μεσογείου και συνεπώς η περιοχή του Αιγαίου δύναται να θεωρηθεί ότι τότε ήταν μια περιφερειακή περιοχή της Ατλαντίδος.

Στη θεωρία αυτή -που είναι και λογική και συμβατή με ιστορικά στοιχεία και αρχαι­ολογικά ευρήματα -προφανώς δεν εντοπίζονται τα αρχικά αίτια που προκάλεσαν αυτόν τον πολιτισμό, αλλά απλώς γίνεται μετάθεση αυτού του εντοπισμού σε κά­ποιο άλλο χρόνο και τόπο.

2. Η θεωρία των βέλτιστων κλιματολογικών συνθηκών

Το κλίμα της Ελλάδας αξιολογούμενο με τα βασικά μετεωρολογικά χαρακτηριστικά της ηλιοφάνειας, της θερμοκρασίας, της υγρασίας και της κυκλοφορίας του αέρα και των θαλάσσιων υδάτων, είναι -ή έστω ήταν - ένα από τα καλλίτερα κλίματα του κόσμου.

Ένα κλίμα με τέτοια χαρακτηριστικά αποτελεί παράγοντα ψυχικής ευεξίας, πνευμα­τικής διαύγειας και δραστηριότητας. Ακόμη αποτελεί παράγοντα εύκολης συνά­θροισης πολλών ανθρώπων σε ανοικτούς φυσικούς χώρους και συνεπώς παράγο­ντα επικοινωνίας των ανθρώπων κάτω από άριστες φυσικές συνθήκες

Κάποιοι ειδήμονες υποστηρίζουν ότι η σημαντικότερη διαφορά μεταξύ του αρχαι­οελληνικού και του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι ότι ο μεν πρώτος αναπτύχθηκε σε ανοιχτούς χώρους της φύσης και του φωτός, ο δε δεύτερος σε κλειστούς ανθρω­πογενείς χώρους. Υποστηρίζουν δηλαδή ότι η απλότητα, η καθαρότητα και η σφαι­ρικότητα του αρχαιοελληνικού πνεύματος οφείλεται στον καθαρό αέρα, στο άπλετο φως του ήλιου και στην ευχάριστη θερμοκρασία, των ανοικτών χώρων της Ελλά­δας.

Και η θεωρία αυτή αποτελεί μια λογική απάντηση στο σχετικό ερώτημα, όμως η ισχύς της κλονίζεται από το γεγονός ότι χώρες με τις ίδιες -ή περίπου ίδιες - κλιμα­τολογικές συνθήκες υπάρχουν σε πολλά άλλα μέρη της γης όπου όμως δεν ανα­πτύχθηκαν πολιτισμοί παρόμοιοι με τον Ελληνικό. 3. Η θεωρία της εξωγήινης παρουσίας

Κατά τη θεωρία αυτή, ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός δημιουργήθηκε από εξωγήινα όντα που κάποτε ήρθαν και έζησαν στο χώρο της Ελλάδας. Η άποψη αυτή επιχει­ρείται να τεκμηριωθεί αφενός στα πολύ υψηλά χαρακτηριστικά του πολιτισμού αυ­τού και αφετέρου στα στοιχεία της ελληνικής μυθολογίας

Πιο συγκεκριμένα υποστηρίζεται ότι: Η δημιουργία ενός τόσο μεγάλου πολιτισμού εύκολα εξηγείται αν αποδοθεί σε όντα με μεγαλύτερη νοημοσύνη και υψηλότερο πολιτισμό από τη νοημοσύνη και τον πολιτισμό των ανθρώπων, αν δηλαδή αποδο­θεί σε εξωγήινα όντα. Αυτή η άποψη επιχειρείται να ενισχυθεί περαιτέρω από πολ­λά και διάφορα στοιχεία της ελληνικής μυθολογίας, την οποία θεωρούν ότι είναι η θολή ανάμνηση της εξωγήινης παρουσίας και όχι το δημιούργημα της φαντασίας των αρχαίων Ελλήνων.

Τέτοια στοιχεία είναι για παράδειγμα: Η κατοικία των θεών στην κορυφή του Ολύμπου (ταύτιση κορυφής Ολύμπου με βάση εξωγήινων ό­ντων), οι κεραυνοί του Δία (χρήση όπλων προηγμένης τεχνολογίας π.χ. λέιζερ), οι άθλοι του Ηρακλέους (εκτέλεση μεγάλων τεχνικών έργων με τη χρήση μηχανών προηγμένης τεχνολογίας) και πολλά άλλα. Σχετικοί είναι και οι ακόλουθοι στίχοι του:


Ομήρου (Ιλιάδα, Σ, στίχ. 416-420)

«δύ δε χιτών, έλε δε σκήπτρον παχύ, βή δε θύραζε χωλεύων·
υπό δ’ αμφίπολοι ρώοντο άνακτι χρύσειαι, ζωήσι νεήνισεν ειοικυίαι.
της εν μέν νόος εστί μετά φρεσίν, εν δέ καί αυδή
καί σθένος, αθανάτων δέ θεών από έργα ίσασιν.»
Σε ελεύθερη απόδοση: (Ο Ήφαιστος), «φόρεσε (δύ) τον χιτώνα του, σήκωσε (έλε) μετά το χονδρό (παχύ) ραβδί (σκήπτρο) του και προχώρησε (βή) προς την πόρτα (θύραζε) κουτσαίνοντας (χωλεύων) τότε έσπευσαν να βοηθήσουν (ρώοντο) τον βασιλιά (άνακτι) δύο υπηρέτριες αμφίπολοι) φτιαγμένες από χρυσάφι, όμοιες (ειοικυίαι) με ζωντανές κοπέλες. σ’ αυτές υπήρχε μέσα τους μυαλό και σκέψη, είχαν επί­σης φωνή (αυδή) και σθένος, ενώ είχαν μάθει από τους αθάνατους θεούς όλες τις δουλειές».

Είναι φανερό ότι στους παραπάνω στίχους του Ομήρου σαφώς περιγράφεται η ύ­παρξη και η χρήση μηχανών που σήμερα ονομάζουμε ρομπότ και ότι οι αθάνατοι Θεοί είχαν τη δυνατότητα να μαθαίνουν στα ρομπότ να «κάνουν όλες τις δου­λειές»· σήμερα θα λέγαμε να τα προγραμματίζουν. Ας μη ξεχνάμε επίσης ότι ο Ή­φαιστος ήταν ο Θεός της Τεχνολογίας.

Η θεωρία αυτή παρότι έχει λογικά στοιχεία, υποβαθμίζεται από το γεγονός ότι η πιθανότητα να ισχύει, είναι ίση ή μικρότερη από την πιθανότητα εξωγήινης παρου­σίας σε ολόκληρο τον πλανήτη Γη. Κάτι τέτοιο όμως, με τα σημερινά τουλάχιστον δεδομένα, θεωρείται ότι έχει παρά πολύ μικρή πιθανότητα.

4. Η θεωρία της Δημοκρατίας

Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, που αποτελεί την ταπεινή άποψη μας, ο αρχαι­οελληνικός πολιτισμός οφείλεται στην ανάπτυξη και λειτουργία δημοκρατικών συ­στημάτων άσκησης της πολιτικής εξουσίας. Σημαντικά στοιχεία για τη δημιουργία αυτής της άποψης αποτέλεσαν τα καθολικής αποδοχής ιστορικά συμπεράσματα ότι:

α. Στην Ελλάδα υπήρχε δημοκρατία από την εποχή που περιγράφουν τα ποιήματα του Ομήρου. Το στοιχείο αυτό δείχνει ότι, για χιλιάδες χρόνια πριν από την Α­θηναϊκή Δημοκρατία, συνυπήρχε στον Ελληνικό χώρο Πολιτισμός και Δημοκρα­τία. Είναι η Δημοκρατία που ο Φρειδερίκος Ένγκελς ονόμασε, «Αυθόρμητη Δη­μοκρατία των ηρωικών χρόνων της Ελλάδας».

β. Η κορύφωση του αρχαιοελληνικού πολιτισμού (κλασικός πολιτισμός) και η κο­ρύφωση του δημοκρατικού πολιτεύματος (Αθηναϊκή Δημοκρατία), συνέβησαν στον ίδιο χώρο ( Αττική ) και στον ίδιο χρόνο (5οςπ.Χ. αιώνας). Η χωροχρο­νική αυτή σύμπτωση της κορύφωσης των δυο αξιών, οδηγεί στο στέρεο συμπέ­ρασμα, ότι μεταξύ πολιτισμού και δημοκρατίας υπάρχει ισχυρή συσχέτιση.

Η ισχυρή αυτή συσχέτιση στην παρούσα θεωρία έχει ουσιαστικά αναχθεί σε ταύτι­ση πολιτισμού και δημοκρατίας. Μια ταύτιση που σε μαθηματικό φορμαλισμό εκ­φράζεται, ως σχέση αιτίας - αποτελέσματος, από την εξίσωση: Δημοκρατία = Πολιτισμός

Η εξίσωση αυτή είναι απόλυτα συμβατή τόσο με την ετυμολογική, όσο και με τη λογική -φιλοσοφική έννοια του όρου π ο λ ι τ ι σ μ ό ς. Πράγματι: (α) Η λέξη πολιτισμός, προερχόμενη από τη σύζευξη της λέξης πολίτης και της κα­τάληξης -ισμός, δηλώνει τις αρχές, τις πρακτικές και κυρίως τις δυνατότητες όλων των πολιτών. Αν όμως οι πολίτες έχουν ασήμαντη και ψεύτικη πολιτική/θεσμική ισχύ, είναι πολύ δύσκολο να έχουν δυνατότητες για αρχές και πρακτικές. Είναι πολύ δύσκολο να έχουν πολιτισμό. Η Φύση δεν ξεγελιέται με ψεύτικα υποκατάστατα πολιτικής ισχύος σαν αυτά που έχουν οι πολίτες των σημερινών «δημοκρατιών». ( β) Πολιτισμό στην αρχαία Ελλάδα ονόμαζαν και εννοούσαν το σύνολο των υλι­κών και των πνευματικών επιτευγμάτων μιας κοινωνίας. Συνεπώς ο πολιτισμός καθορίζεται – πρέπει να καθορίζεται – από την ισότιμη αξιολόγηση τόσο των υλι­κών, όσο και κυρίως των πνευματικών – ουμανιστικών επιτευγμάτων.

Σήμερα με τον όρο πολιτισμός (civilization) οι περισσότεροι άνθρωποι εννοούν τα υλικά επιτεύγματα και εκείνα από τα πνευματικά που έχουν ισχυρή σχέση με τα υλικά επιτεύγματα. Τα άλλα πνευματικά – ουμανιστικά επιτεύγματα ούτε θεωρούνται ούτε ονομάζονται πολιτισμός. Ονομάζονται συνήθως κουλτούρα (culture). Η σχέση συνεπώς, Δημοκρατία = Πολιτισμός, ισχύει μόνο για την έννοια που είχαν οι όροι Δημοκρα­τία και Πολιτισμός στην αρχαία Ελλάδα. Για την έννοια που έχουν σήμερα αυτοί οι όροι - έννοια πολύπλοκη, αμφίσημη και δυσνόητη ακόμη και για τους ειδήμονες - η εξίσωση αυτή δεν ισχύει.

Η παραπάνω άποψη σε συνδυασμό με το αναμφισβήτητο ιστορικό γεγονός ότι η δημοκρατία γεννήθηκε στη Ελλάδα, εξηγεί επαρκώς, γιατί τότε στην Ελλά­δα αναπτύχθηκε ο μεγαλύτερος πολιτισμός.

Όμως και αυτή η θεωρία δεν απαντά στο αρχικό ερώτημα αλλά μεταθέ­τει την απάντηση στο ερώτημα:

Γιατί τότε στην Ελλάδα γεννήθηκε η Δημο­κρατία; Γιατί η Ελλάδα έγινε το Λίκνο της Δημοκρατίας;
Σημείωση. Το παρόν είναι απόσπασμα από το βιβλίο: Δημοσθένης Κυριαζής. «ΨΗΦΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, Η επίδραση της σύγχρονης Φυσικής και της Ψηφιακής Τεχνολογίας στη Δημοκρατία». Εκδόσεις: Ένωση Ελλήνων Φυσικών 2009.



Του Δημοσθένη Κυριαζή

ksipnistere.com