Αναστηλώνεται ως τζαμί;

Ανησυχίες για την τύχη της Μονής Στουδίου στην Πόλη μετά την άρση του χαρακτηρισμού της ως μνημείου

Της ΝΙΝΕΤΤΑΣ ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ

Είναι υπαρκτός ο κίνδυνος να μετατραπεί σε τζαμί η Μονή Στουδίου, η επονομαζόμενη των «ακοίμητων μοναχών», ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Κωνσταντινούπολης, μετά τον αποχαρακτηρισμό της από μουσείο και την απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης να λειτουργήσει ως μουσουλμανικό τέμενος.

Τους φόβους αυτούς εκφράζουν καθηγητές βυζαντινών σπουδών σε πανεπιστήμια της Πόλης, ζητώντας από τους Ελληνες συναδέλφους τους να κινητοποιηθούν άμεσα και να απευθυνθούν σε διεθνείς οργανισμούς πριν να είναι πολύ αργά. 


Ενα μοναδικό μνημείο
Η ομ. καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Μαίρη Παναγιωτίδου, που εκφράζει επίσης αυτό το φόβο, θυμάται τη Μονή Στουδίου πριν από χρόνια σε άθλια κατάσταση από τη ρύπανση της ατμόσφαιρας με το κεντρικό επιστήλιο, ένα από τα ωραιότερα σωζόμενα (είναι ευθύγραμμο και δείχνει τη μετάβαση από τον αρχαίο ελληνικό ναό στη βυζαντινή εκκλησία), έτοιμο να πέσει. «Τελευταία δεν έχω επισκεφθεί το μνημείο, γιατί όποτε ζητούσαμε άδεια από τις τουρκικές αρχές να το δούμε, δεν μας επέτρεπαν, όπως συνέβαινε και με την Αγία Ειρήνη», μας είπε όταν της ζητήσαμε να σχολιάσει την τουρκική προκλητικότητα. 

Η κ. Παναγιωτίδου, θλίβεται βαθιά γιατί πρόκειται για ένα μοναδικό μνημείο στολισμένο με ωραιότατο γλυπτό διάκοσμο που αξίζει να ίσταται ως μνημείο της ιστορίας του και όχι ως κτήριο μιας θρησκευτικής λατρείας ασύμβατης με το χαρακτήρα του. Βρίσκεται στον έβδομο λόφο της Κωνσταντινούπολης, στον Ξηρόλοφο, στην παλιά πόλη κοντά στα βυζαντινά τείχη και τη Χρυσή Πύλη.
Η Μονή Στουδίου ήταν αφιερωμένη στον Αγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή και ιδρύθηκε το 454 από έναν συγκλητικό ονόματι Στούδιο (εξού και η ονομασία της), ο οποίος θαύμαζε το μοναχικό βίο, γι' αυτό έκτισε το μοναστήρι σε μεγάλη έκταση ιδιοκτησίας του. Το καθολικό της ήταν στο κέντρο του συγκροτήματος και ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής, στο πρότυπο των εκκλησιών που έκτιζε ο Αγιος Κωνσταντίνος. Χαρακτηριστικό του ναού είναι η μεγάλη πολυγωνική κόγχη του ιερού, ένα μεγάλο ορθογώνιο αίθριο δυτικά και ο γυναικωνίτης που περιβάλλει τον κυρίως ναό. Οι περιηγητές περιέγραφαν έναν ναό θαυμαστής διακόσμησης.
Πρώτοι που εγκαταστάθηκαν ήταν η αδελφότητα των ακοίμητων μοναχών. Ονομάστηκαν έτσι γιατί προσεύχονταν νυχθημερόν. Η μονή φαίνεται πως εγκαινιάστηκε το 463, επί αυτοκράτορος Λέοντα Α' και πατριάρχου Γενναδίου Α' και γνώρισε μεγάλη φήμη επί του Θεοδώρου Στουδίτη τον 9ο αιώνα, όταν η αδελφότητα που ήταν εκεί αριθμούσε περισσότερους από 700 μοναχούς. Ετσι, αναδείχθηκε η πολυπληθέστερη μονή της βυζαντινής πρωτεύουσας και θεμελιώθηκε η ισχύς της ως ένα από τα μείζονα πνευματικά κέντρα ολόκληρης της Αυτοκρατορίας. 

Αποτέλεσε πρότυπο
Οι μοναχοί που επέλεγαν να την υπηρετήσουν ονομάζονταν Στουδίτες και η οργάνωση του βίου τους αποτέλεσε πρότυπο για ολόκληρο τον ορθόδοξο κόσμο. Είχε δικό της τυπικό, εισήγαγε νέα υμνογραφία και κανόνες που υιοθετήθηκαν από την Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης. Χαρακτηριστικό της αίγλης της είναι ότι τρεις αυτοκράτορες έγιναν Στουδίτες και τρεις Στουδίτες αναδείχθηκαν σε πατριάρχες.
Οι Στουδίτες πήραν θέση κατά την Εικονομαχία και θεωρήθηκαν αγωνιστές της Ορθοδοξίας και υπερασπιστές της τιμής των εικόνων. Η μονή έκλεισε κατά τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας, γιατί της επιβλήθηκαν όροι τους οποίους αρνήθηκαν να δεχθούν οι μοναχοί, και ανασυστήθηκε το 1294 από τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, αδερφό του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β'. Λειτούργησε μέχρι την Αλωση της Κωνσταντινούπολης και το καθολικό της το 1481 μετετράπη από τον ιπποκόμο του σουλτάνου Βαγιαζήτ Β', Αλβανό Ελιά Μπέη, σε τζαμί. Τότε ονομάστηκε Μιραχόρ ή Ιμραχόρ τζαμί ή «Τζαμί του ιπποτρόφου». Δεν τελείωσαν όμως τα πάθη της. Κάηκε δύο φορές, μία το 1782 και το 1920 ξανακάηκε. Παρ' όλ' αυτά, στα ερείπιά της σώζεται ένα εξαιρετικό ψηφιδωτό δάπεδο του 13ου αιώνα με μινιατούρες ζώων και πουλιών και γεωμετρικά σχέδια που ήταν χρόνια εκτεθειμένο στις καιρικές συνθήκες γιατί είχε πέσει η σκεπή. Από το υπόλοιπο συγκρότημα της μονής δεν έχει απομείνει τίποτα στη θέση του. Η τουρκική κυβέρνηση αποφάσισε την αναστήλωσή της, με ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2014, προκειμένου να τη χρησιμοποιήσει ως τζαμί.
Για τους ειδικούς πάντως φαντάζει πιο απειλητικό το ανεξέλεγκτο της αναστήλωσης ενός μνημείου τόσο σημαντικού για το οποίο έπρεπε να έχει λόγο η διεθνής επιστημονική κοινότητα. 

enet