Η Παγκόσμια Οικονομία μετά την Κρίση, με τρεις λέξεις

Πέντε χρόνια έχουν περάσει από τότε που η κατάρρευση της αμερικανικής επενδυτικής τράπεζας Lehman Brothers προκάλεσε οικονομικό χάος και σηματοδότησε την έναρξη της Μεγάλης Ύφεσης. Αν και τα πράγματα μπορεί να μην έχουν ηρεμήσει εντελώς ακόμη, τρείς είναι οι λέξεις-κλειδιά που μπορούν να συνοψίσουν όλα όσα έχουμε μάθει μέχρι στιγμής -και το τι απομένει να γίνει.

Η πρώτη λέξη που έρχεται στο μυαλό είναι η ανθεκτικότητα. Πριν από πέντε χρόνια, πολλοί φοβούνταν μια επανάληψη της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του 1930. Πράγματι, όπως έχουν δείξει οι Barry Eichengreen και Kevin O'Rourke, η κατάρρευση της παγκόσμιας βιομηχανικής παραγωγής κατά την περίοδο 2008-2009, ακολούθησε αρχικά την πορεία της αντίστοιχης του 1929-1930 σχεδόν κατά γράμμα. Η μείωση του όγκου του παγκόσμιου εμπορίου και των δεικτών των μετοχών ήταν ακόμη πιο γρήγορη.

Ευτυχώς, οι ιστορικές διαδρομές στη συνέχεια αποκλίνουν. Πέντε χρόνια μετά το κραχ του 1929, ο κόσμος ήταν ακόμα σε ύφεση και το εμπόριο είχε συρρικνωθεί. Σήμερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τη χειρότερη ύφεση της απασχόλησης από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και το ΑΕΠ της Ευρώπης δεν έχει επιστρέψει στα προ της κρίσης επίπεδα, αλλά η παγκόσμια παραγωγή έχει αυξηθεί κατά 15% από το 2008, και το παγκόσμιο εμπόριο έχει αυξηθεί πάνω από 12%.

Ο πλανήτης απέφυγε μια δεύτερη Μεγάλη Ύφεση, κυρίως επειδή, αυτή τη φορά, δεν υπήρχε παγκόσμια οικονομική κρίση. Αυτό που συνέβη το 2008 ήταν μια κρίση των ΗΠΑ η οποία εξαπλώθηκε στην Ευρώπη, διότι τα δύο οικονομικά συστήματα ήταν σχεδόν πλήρως ενσωματωμένα. Ο υπόλοιπος πλανήτης, ωστόσο, παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό ανεπηρέαστος. Η Κίνα και άλλες αναδυόμενες χώρες επλήγησαν από μια σοβαρή διαταραχή της ζήτησης που επηρέασε τις εξαγωγές τους, αλλά όχι από την αναταραχή στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Αντίθετα, η αξία των αμερικανικών κρατικών ομολόγων που κατείχαν η Κίνα και οι άλλοι, ανέβηκε ως αποτέλεσμα της πτώσης των επιτοκίων.

Ένας άλλος λόγος για την ανάκαμψη ήταν η καλά-χρονομετρημένη απάντηση που «κατασκευάστηκε» το 2009 από την G20. Για πρώτη φορά, οι αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες συμμετείχαν σε μια συντονισμένη προσπάθεια αναθέρμανσης της οικονομίας, και, μαζί με τους ομόλογούς τους στις προηγμένες χώρες, υποσχέθηκαν να αντισταθούν στον προστατευτισμό του εμπορίου.

Η ανάκαμψη σύντομα απέδειξε ότι η παγκόσμια οικονομία είχε περισσότερους από έναν κινητήριο μοχλό. Αυτό έδωσε χρόνο στην οικονομία των ΗΠΑ ώστε να ανακάμψει, και κατέστησε δυνατό για την Ευρώπη να βιώσει τη δική της κρίση χωρίς να προκαλέσει μια γενικευμένη ύφεση.

Η δεύτερη λέξη που χαρακτηρίζει τα τελευταία πέντε χρόνια είναι η επιτάχυνση. Το 2008, όλοι γνώριζαν ότι η άνοδος των αναδυόμενων και αναπτυσσόμενων χωρών επαναπροσδιόριζε τον παγκόσμιο οικονομικό χάρτη. Ωστόσο, όλοι πίστευαν ότι επρόκειτο για μια σταδιακή, μακροπρόθεσμη τάση. Στην πραγματικότητα, αυτό που υποτίθεται ότι θα έπαιρνε μία ή δύο δεκαετίες πήρε μόλις πέντε χρόνια.

Μια απλή στατιστική εξηγεί πολύ καλά ακριβώς αυτό: το 2007, οι προηγμένες χώρες αντιπροσώπευαν περίπου τα τρία τέταρτα του συνολικού ΑΕΠ της G20. Μέχρι το 2012, το μερίδιό τους είχε πέσει στο 63%. Ο συνδυασμός των διαφορών ανάπτυξης και των υψηλών τιμών του πετρελαίου και των πρώτων υλών οδήγησε σε μια μαζική αλλαγή στην κατανομή του παγκόσμιου εισοδήματος.

Επιπλέον, όλες οι ανεπτυγμένες χώρες έχουν παρουσιάσει ραγδαία επιδείνωση των δημόσιων οικονομικών τους. Ενώ πριν από δέκα χρόνια οι κρίσεις δημοσίου χρέους θεωρούνταν μια μάστιγα που έπληττε τις αναπτυσσόμενες χώρες, η ασθένεια είναι πλέον κατάρα των προηγμένων οικονομιών. Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ο μέσος λόγος χρέους προς ΑΕΠ στο τέλος του 2012 ήταν 110% στις προηγμένες χώρες, αλλά μόνο 35% για τις αναδυόμενες χώρες και 42% για τις χώρες χαμηλού εισοδήματος.

Φυσικά, οι στατιστικές αυτές μπορεί να είναι παραπλανητικές. Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη εξακολουθούν να απολαμβάνουν τις υπηρεσίες ενός τεράστιου αποθέματος κεφαλαίων -μηχανήματα, κτίρια και δημόσιες υποδομές που έχουν κατασκευαστεί επί δεκαετίες ή ακόμη και αιώνες. Επιπλέον, το άυλο κεφαλαίο έχει ολοένα και περισσότερη σημασία: οι αρχές των ΗΠΑ αναθεώρησαν πρόσφατα προς τα πάνω το ΑΕΠ κατά 400 δις δολάρια, αφότου αναγνώρισαν οι δαπάνες της έρευνας και της ανάπτυξης θα πρέπει να χαρακτηριστούν ως επένδυση. Οι αναδυόμενες χώρες μπορεί να αναπτύσσονται με ταχύτερους ρυθμούς, αλλά το μετοχικό τους κεφάλαιο κατά κεφαλήν εξακολουθεί να μην ισοδυναμεί με αυτό των προηγμένων χωρών (στην πραγματικότητα, αυτό είναι ακριβώς είναι η ανάπτυξη, σε μεγάλο βαθμό).

Παρ 'όλα αυτά, η παγκόσμια πολιτική είναι ένας τομέας στον οποίο οι σχετικές μεταβολές των εσόδων και η κακή κατάσταση των δημόσιων οικονομικών των πλούσιων χωρών έχουν σημασία. Όταν οι ΗΠΑ και η Ευρώπη απείλησαν να αποσύρουν τη χρηματοδοτική στήριξη από την Αίγυπτο, προκειμένου να επηρεάσουν τη συμπεριφορά της στρατιωτικής ηγεσίας της χώρας, σύντομα συνειδητοποίησαν ότι η Σαουδική Αραβία και οι άλλες χώρες του Κόλπου μπορούσαν να είναι πολύ πιο πειστικές, διότι διέθεταν πολύ βαθύτερες τσέπες.

Αυτό οδηγεί στην τρίτη λέξη-κλειδί των τελευταίων πέντε χρόνων: αναπροσαρμογή. Η εκδοχή αυτή της Παγκοσμιοποίησης (Παγκοσμιοποίηση 1.0) χτίστηκε γύρω από τους καταναλωτές από τις ΗΠΑ, και τους παραγωγούς από την Κίνα. Η επόμενη φάση θα πρέπει να χτιστεί γύρω από τους καταναλωτές και τους παραγωγούς όλου του πλανήτη.

Σύμφωνα με τις προβλέψεις των Homi Kharas και Geoffrey Gertz του Ινστιτούτου Brookings, υπάρχουν πλέον 700 εκατομμύρια περισσότεροι άνθρωποι που διαθέτουν $10-100 για να ξοδέψουν ανά ημέρα από ό,τι υπήρχαν το 2003. Επιπλέον, αυτό που αποκαλούμε παγκόσμια μεσαία τάξη αναμένεται να αυξηθεί κατά 1,3 δις μέσα τα επόμενα δέκα χρόνια. Έτσι, υπάρχει αναμφισβήτητη δυνατότητα για μια σημαντική αναπροσαρμογή προς την ανάπτυξη που οδηγείται από την κατανάλωση στον αναδυόμενο και τον αναπτυσσόμενο κόσμο.

Αυτή η νέα φάση της παγκοσμιοποίησης προμηνύει σημαντικά οφέλη για την παγκόσμια οικονομία. Αντί για την κάπως μονόπλευρη διάρθρωση του εμπορίου των τελευταίων δύο δεκαετιών, η νέα αυτή φάση συνεπάγεται μεγαλύτερη ευημερία για τα νοικοκυριά στις αναπτυσσόμενες χώρες και ευκαιρίες για περισσότερους παραγωγούς στις προηγμένες οικονομίες. Ταυτόχρονα, οι καταναλωτικές συνήθειες θα πρέπει να αλλάξουν παντού: δεν είναι δυνατόν η μεσαία τάξη να τριπλασιαστεί σε μέγεθος και να συνεχίσει να στηρίζεται στα ίδια μοντέλα ενέργειας και εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

Αλλά, δεν έχουμε φτάσει ακόμα σε αυτό το σημείο. Εν μέρει εξαιτίας των μέτρων τόνωσης της κυβέρνησης, η ανάπτυξη της Κίνας από το 2008 έχει οδηγηθεί περισσότερο από τις επενδύσεις από ό,τι από την κατανάλωση, γεγονός το οποίο έχει εμποδίσει την πολυπόθητη αναπροσαρμογή της ζήτησης. Οι οικονομικές επιδόσεις έχουν διατηρηθεί από μια, εν μέρει, τεχνητή άνθηση των επενδύσεων, η οποία τώρα υποχωρεί -εντείνοντας τις ανησυχίες για την ικανότητα της Κίνας να διατηρήσει αρκετά ταχεία ανάπτυξη. Και η ζήτηση εξακολουθεί να επικεντρώνεται υπερβολικά στην ενέργεια και τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Έτσι, η μετάβαση εξακολουθεί να χρειάζεται διαχείριση, και οι πρόσφατες συναλλαγματικές αναταραχές σε πολλές αναδυόμενες χώρες δείχνουν ότι οι χειρισμοί θα πρέπει να είναι ακριβείας.

Η ανθεκτικότητα που έχει δείξει η παγκόσμια οικονομία από το 2008 είναι λόγος για να χαιρόμαστε, και η επιτάχυνση των αλλαγών στην παγκόσμια ισορροπία της οικονομικής και της χρηματοπιστωτικής ισχύος, είναι αιτία στοχασμού. Ωστόσο, η εναπομένουσα πρόκληση της εξισορρόπησης της ζήτησης (τόσο από ποσοτικής όσο και από ποιοτικής άποψης) παραμένει μείζονος σημασίας. Μέχρι να σημειωθεί περαιτέρω πρόοδος προς αυτή την κατεύθυνση, θα είναι πολύ νωρίς για να ισχυριστούμε ότι έχουμε νικήσει.

www.sofokleous10.gr