ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ - THE INSIDE JOB

Ο Charles Ferguson του υποψήφιου για Όσκαρ ντοκιμαντέρ για τις ατυχείς αποφάσεις της αμερικάνικης – Bush – κυβέρνησης στον πόλεμο του Ιράκ, No End In Sight, έρχεται να κάνει ένα ακόμα μεγάλο μπαμ με το Inside Job, για το μεγαλύτερο βραχνά της εποχής, ή με τρεις λέξεις, για τα Αίτια της Οικονομικής Κρίσης. Το ντοκιμαντέρ ντεμπουτάρισε στις φετινές Κάννες και εισέπραξε τις θετικότερες εντυπώσεις από κάθε άλλο φιλμ που προβλήθηκε εκεί.

Επειδή το είδος του ντοκιμαντέρ, ειδικά στις μετα-Michael Moore μέρες μας, έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις απήχησης εφάμιλλες με τα καλλιτεχνικά είδη, ενώ επικίνδυνα (θέλει να) εισχωρεί και στην τέχνη πέραν της ενημέρωσης, πόσο μάλλον όταν είναι ριζοσπαστικό, καθίσταται ανάγκη να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά για κάθε είδους προπαγάνδα, και να μην καταπίνουμε αμάσητα αυτά που μας παρέχονται σα δεδομένα. Από πού κρατάει λοιπόν η σκούφια του κυρίου Ferguson;
Είναι πολιτικός επιστήμων, μαθηματικός, συγγραφέας και επιχειρηματίας διαδικτυακού λογισμικού. Μάλιστα είναι ο παππούς του Office που χρησιμοποιούμε, αφού την εταιρία του την πούλησε στην Microsoft δεκαπέντε χρόνια πριν για 133 εκατομμύρια δολ., και η εφαρμογή του εξελίχθηκε από το Frontpage σε MS Office. Άρα δε μιλάμε για έναν φτωχομπινέ που αποφάσισε να «κερδίσει» κι αυτός από την οικονομική κρίση βγαίνοντας να διαμαρτυρηθεί και να ρίξει ύποπτες κατηγορίες μαζεύοντας τσαπατσούλικο υλικό από την τηλεόραση. Λεφτά έχει και χρηματοδοτεί τα ντοκιμαντέρ του, τις απαραίτητες γνώσεις έχει για να στρατολογήσει αρκετούς ειδικούς στο «πλήρωμά» του και να μελετήσει ένα τόσο πολύπλοκο θέμα σαν κι αυτό. Όπως έχει και πολιτικές άκρες, αφού είναι μέλος του CFR, Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, μαζί με αρκετούς ακόμη πολιτικοοικονομικούς γίγαντες, στους οποίους και δε διστάζει να ρίξει το φταίξιμο. Μιλώντας για το είδος του ντοκιμαντέρ, είναι δύσκολο να κάνεις «κριτική», τουλάχιστον με τα ίδια υποκειμενικά κριτήρια του κινηματογράφου. Είναι δύσκολο να κάνεις κριτική σε κάτι που δεν ξεκινάει παίρνοντας σαφή θέση, αλλά παίρνει τη θέση αφού έχει εξετάσει στοιχεία και αποδείξεις. Είναι δύσκολο να κάνεις κριτική σε κάτι για το οποίο δε γνωρίζεις, εκτός εάν καταφέρει να σε κάνει να ενδιαφερθείς και να οικειοποιηθείς με το κεντρικό του θέμα. Αλλά και πάλι δεν μπορείς να γνωρίζεις αν καλύπτονται ΟΛΕΣ οι πτυχές της ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ, αν οι γνώσεις είναι επαρκείς και δεν παραλείπονται, εξεπίτηδες ή όχι, σημαντικοί τομείς και στοιχεία – εκτός βέβαια αν είσαι media-freak και ταυτόχρονα Fox Mulder. Έχουν υπάρξει δεκάδες παραδείγματα ντοκιμαντέρ που βγήκαν πολλά χρόνια μετά στη φόρα ως απάτες και κοροϊδίες. Ένα από τα τελευταία παραδείγματα είναι ο Michael Moore, ο οποίος αμφισβητείται έντονα για τις μεθόδους που ακολουθεί στην κοπτοραπτική των αποδεικτικών του πλάνων. Ένιωθα απαραίτητη αυτή την εισαγωγή, διότι το Inside Job ενδέχεται να είναι ένα απόλυτο, ένα επιβεβλημένο ντοκιμαντέρ για όλα τα σπίτια, για ένα θέμα που τόσο μας θερίζει, παρ’ ότι καλύπτεται καθημερινά από δελτία ειδήσεων, από τηλεοπτικές εκπομπές, βιβλία και – ήδη – πολλά ντοκιμαντέρ. Το Inside Job σκάβει βαθύτερα απ’ όσο μπορείτε να φανταστείτε, και αν ήδη έχετε μια ιδέα και μία αγανάκτηση, μετά από αυτό θα βράζετε κυριολεκτικά.

Προσωπικά, δεν έχω παρακολουθήσει ακόμα το Capitalism του Michael Moore – οπότε θα αφήσω τις συγκρίσεις, και ούτε έχω επαρκείς οικονομικές γνώσεις. Το Inside Job χωρίζεται σε 4 – κυρίως χρονικά – κεφάλαια, από την κυβέρνηση Reagan μέχρι το σήμερα και τον πυρήνα ξεσπάσματος της κρίσης, θεωρώντας ότι το οικονομικό και χρηματοεπενδυτικό σύστημα δούλεψε ανοδικά και σταθερά από τη μεγάλη ύφεση των ‘30s μέχρι τα ‘80s για την Αμερική. Ναι, το ντοκιμαντέρ είναι για την Αμερική, αλλά αυτό δεν πρέπει να σας κάνει να αδιαφορήσετε, αφού η κατρακύλα ξεκίνησε από εκεί κι εμείς ενδέχεται να είμαστε ένας ακόμα κρίκος που την πληρώνει. Όχι ότι δε συμβάλλαμε κι εμείς – και τα περισσότερα κράτη σε αυτό – αλλά από πού πήραμε το παράδειγμα «εκσυγχρονισμού» για να ανταπεξέλθουμε στην παγκόσμια οικονομική πολιτική; Το κάθε κεφάλαιο απαρτίζεται από εξιστόρηση μεγάλων νομοθετικών παρεμβάσεων στους οικονομικούς κλάδους, τις εμπορικές και επενδυτικές τράπεζες και τη Wall Street, και τα μεγάλα κεφάλια στην κυβέρνηση και τους οργανισμούς αυτούς, μέσα από βιντεοσκοπημένα ντοκουμέντα, δηλώσεις ανθρώπων που βγήκαν προς τα έξω, συνεντεύξεις, επεξηγηματικά γραφήματα και αποδεικτικά οικονομικά στοιχεία, όλα υπό την τολμηρή και καταιγιστική αφήγηση του Matt Damon (!) – τον οποίο σέβομαι σαν καλλιτέχνη και σαν σκεπτόμενο άνθρωπο. Μάλιστα το γεγονός ότι συμμετέχει ο Damon στο project, ο οποίος ήταν δημόσια υποστηρικτής του Δημοκρατικού κόμματος και της εκλογής του Obama, κάνει πολλούς να σκέφτονται ότι και το ίδιο το Hollywood (αν και το Inside Job δεν είναι ακριβώς “Hollywood”) αρχίζει να δυσφορεί με τον τωρινό Πρόεδρο. Κι αυτό γιατί ο χαρακτηριζόμενος Δημοκράτης Ferguson, δε διστάζει να φτάσει μέχρι το σήμερα και να τα χώσει και στη σημερινή κυβέρνηση για τις πολιτικές που υποσχέθηκε και δεν τήρησε.

Αν και το Inside Job θίγει πάρα μα πάρα πολλά συμφέροντα σε δύο εξοντωτικές ώρες, το λαϊκιστί ζουμί του σε μία παράγραφο είναι το εξής: η ούτως ή άλλως απληστία της Wall Street βρήκε διάπλατα ανοιχτή την πόρτα να δράσει με τις απορρυθμιστικές πολιτικές που ακολουθήθηκαν επί κυβέρνησης Reagan και οικονομικού συμβούλου (και μεγάλου καθικιού) Alan Greenspan της Ομοσπονδιακής Τράπεζας Αποθεματικού (Federal Reserve) και έπειτα. Με την απορρύθμιση εννοούμε την ΑΡΣΗ των περιοριστικών μέτρων στις συναλλαγές μεταξύ των εμπορικών και επενδυτικών τραπεζικών ομίλων, με αποτέλεσμα αυτές να κάνουν ότι γουστάρουν με τα λεγόμενα «παράγωγα» (derivatives – πακέτα οικονομικών συμβολαίων, με θεωρητικά μηδενική αξία, αλλά με υποθετική αξία, ανάλογα με το αν η συμφωνία αγοραπωλησίας τηρηθεί ή όχι). Έτσι αυτοί οι όμιλοι αντάλλασσαν και στοιχημάτιζαν σε αυτά τα παράγωγα, με κίνδυνο να πτωχεύσουν οι ίδιες, αλλά να πλουτίσουν τα μεγάλα κεφάλια τους με τα μπόνους που κονομούσαν από τέτοιες συμφωνίες. Με άλλα λόγια, εσύ έπαιρνες το δάνειό σου, και η τράπεζα στοιχημάτιζε ΕΝΑΝΤΙΟΝ σου, ότι δηλαδή δεν θα μπορέσεις να το ξεχρεώσεις. Σε αυτή την ανεξέλεγκτη και πλήρως ΝΟΜΙΜΗ απάτη, συνέβαλλαν τα μέγιστα οι επονομαζόμενοι Οργανισμοί Πιστοληπτικής Αξιολόγησης (Credit Rating Agencies), οι οποίοι αξιολογούν τα ρίσκα των χρεωστικών υποχρεώσεων, δηλαδή το κατά πόσο θα μπορέσεις να ξεπληρώσεις το δάνειό σου. Αξιολογούσαν τα πιο επικίνδυνα δάνεια με τον μέγιστο βαθμό αξιολόγησης (ΑΑΑ), έτσι καταλαβαίνετε την τρομαχτική επιτάχυνση στις μαζικές επενδυτικές συναλλαγές και τα «στοιχήματα», ενώ οι ίδιοι οι οργανισμοί έχουν την δικαιολογία ότι δεν μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνοι για την «άποψή τους». Φυσικά η απορρύθμιση βολεύει όλη τη Wall Street που είναι χωμένη μέχρι το λαιμό σε κάθε είδος οικονομική και πολιτική απάτη, και οι ηγέτες των τραπεζικών αυτών ομίλων είναι βολεμένοι σε υψηλά οικονομικά και συμβουλευτικά πόστα σε όλες τις κυβερνήσεις που έχουν περάσει, επιβεβαιώνοντας τον όρο Masters of the Universe για το ποιος μας κάνει κουμάντο στην τελική. Και φυσικά η άρση των περιορισμών που στη βιτρίνα της στόχευε στην οικονομική ανάπτυξη είναι μια εξαπάτηση του απλού πολίτη που πλέον πληρούσε τα μηδαμινά κριτήρια να ανοίξει σπίτι κι επιχείρηση μέσω τραγελαφικά εύκολης δανειοληψίας.

Πρωταγωνιστές οι τέσσερεις μεγάλες τράπεζες – Bank of America, Citigroup, JPMorgan Chase, Wells Fargo – αλλά και οι επενδυτικοί όμιλοι Goldman Sachs και Lehman Brothers – η οποία κήρυξε πτώχευση το 2008 και προμήνυσε την οικονομική κρίση. Τα πρόσωπα που περνάνε από την οθόνη ως «ένοχοι» είναι πάρα πολλά, όπως ο Alan Greenspan, ο Richard Fuld της Lehman, ο Robert Rubin και ο Henry Paulson της Goldman Sachs, που υπήρξαν και κυβερνητικά στελέχη κλπ. Οι περισσότεροι εξ’ αυτών βέβαια αρνήθηκαν να κάνουν δηλώσεις στην κάμερα του Ferguson. Τώρα, πού πήγαν όλα αυτά τα χρήματα, πέρα από την τσέπη των μεγάλων ενόχων – που αντί να κρεμαστούν και λιθοβοληθούν δημόσια, όχι μόνο χαίρονται την ελευθερία τους, αλλά συνεχίζουν να αναλαμβάνουν υψηλά πόστα λόγω της «εμπειρίας» τους; Σε ακίνητα, λιμουζίνες, προσωπικούς ανελκυστήρες, προσωπικά τζετ και… στις βίζιτες και τα ναρκωτικά. Μαρτυρίες εμπλέκουν την ελίτ της Wall Street σε χρήση ναρκωτικών και συνοδούς πολυτελείας, σε καθημερινή βάση, των 1000 δολ. και άνω, ενώ τα σπάει η έρευνα που αποδεικνύει ότι ο τομέας του εγκεφάλου που διεγείρεται με το χρήμα, είναι ίδιος με αυτόν της κοκαΐνης! Φθάνοντας μέχρι το σήμερα, η κυβέρνηση Obama αντί να περάσει σοβαρές ρυθμιστικές τροποποιήσεις και να περιορίσει την εξουσία της Wall Street, όπως υποσχέθηκε, πέρασε μία νομοθεσία-φάρσα, που το μόνο που κάνει είναι να μειώνει τα κέρδη των ομίλων κατά 15-20%, αλλά που στο πέρασμα του χρόνου θα τους αφήνει εξίσου ανενόχλητους να εκμεταλλευτούν τις όποιες τρύπες και να κάνουν ότι γουστάρουν. Άλλωστε δεν χτυπάς αυτόν που σε ταΐζει, έτσι;

Το Inside Job παρουσιάζει αδιάσειστα στοιχεία και μαρτυρίες που δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε, με έναν καταιγιστικό και εξοργιστικό τρόπο που δεν μπορεί να σε αφήσει αδιάφορο. Αποφεύγοντας να χρωματιστεί πολιτικά (ισχύει και το “it’s a one-party country” άλλωστε, ο δικομματισμός είναι απλά μια δημοκρατική ψευδαίσθηση για τον απλό πολίτη, η ουσιαστική κυβερνητική εξουσία ποτέ δεν αλλάζει χέρια – ΑΠΟΔΕΧΘΕΙΤΕ ΤΟ), το Inside Job κάνει τρομαχτικά καλή δουλειά, χωρίς όμως να είναι η ιδανική εισαγωγή για κάποιον που (νομίζει ότι) μπερδεύεται από τους πολύπλοκους μαθηματικούς και οικονομικούς όρους που διέπουν το νομισματικό μας σύστημα και εντέλει μένει μακριά από την όποια ενασχόληση με αυτό. Η σύντομη απόπειρα επεξήγησης του συστήματος είναι ανεπαρκής. Μία καλή εναλλακτική – και απαραίτητη, αλλά πολύ πιο επιθετική και «μεροληπτική», αν αυτό σας πειράζει – είναι τα εξαιρετικά, ελεύθερα και «απαγορευμένα», ντοκιμαντέρ Zeitgeist και Zeitgeist II, που ανάμεσα σε άλλα θέματα, φθάνουν στην πηγή της πηγής, στο ίδιο το νομισματικό σύστημα και το πόσο ελαττωματικό και εντέλει αχρείαστο είναι, με τη συνεχή δημιουργία χρέους να αποτελεί μία θεμελιώδη «αρχή» για να λειτουργήσει. Το Inside Job δεν κρίνει το ίδιο το σύστημα, αλλά τις πολιτικές της Wall Street, τις κυβερνητικές και ακαδημαϊκές εμπλοκές, και, συνολικά, την «κακή» χρήση-εκμετάλλευση του υπάρχοντος συστήματος για να φθάσουμε πολύ πιο άμεσα, πολύ πιο γρήγορα, σε μία κρίση όπως αυτή που ζούμε. Η καλή δουλειά που κάνει αφορά κυρίως τα πρόσωπα, τις καταστάσεις, και όχι τόσο την κατανόηση της κάθε ρύθμισης ή ορολογίας. Ευφυής, πρέπει να τονίσω, όμως ότι ήταν η φαινομενικά άσχετη εισαγωγή του που αποτελεί μια απλουστευμένη μικρογραφία του τι θα επακολουθήσει: η πάλαι πότε ιδανική κοινωνία της Ισλανδίας και πώς αυτή καταστράφηκε από μία-απλή-απόφαση. Την ιδιωτικοποίηση των τραπεζών. Πολλά συγχαρητήρια οφείλω να δώσω σε μία καίρια και δύσκολη δουλειά για τα ντοκιμαντέρ, αυτή του μοντάζ, που κατάφερε να συνδέσει τέτοιο αριθμό πληροφοριών και ντοκουμέντων σε μία σχεδόν δικηγορική συνοχή επιχειρηματολογίας κατηγόρου, εμπλουτισμένη με δηλώσεις που είναι τόσο εξοργιστικές όσο κι αστείες.

Η Κρίση όμως μόλις που βρίσκεται στην κορύφωσή της, μόλις δύο χρόνια μετά το ξέσπασμα, και είναι σίγουρο ότι δεν μπορούμε να έχουμε μια σαφή και ολοκληρωμένη εικόνα. Σίγουρο είναι ότι δεν μπορούμε να χωρέσουμε σε δύο ώρες όλες τις προβληματικές πτυχές του οικονομικού συστήματος που είτε λίγο είτε πολύ συμβάλλουν στις εποχιακές κρίσεις, όπως επίσης σίγουρο είναι ότι έχουνε να δούνε κι άλλα τα ματάκια μας μέχρι να βγούμε από αυτή τη δύσκολη εποχή. Συνοπτικά, πιστεύω ότι όλα τα βιβλία, αφιερώματα, συγγράμματα, ρεπορτάζ, ντοκιμαντέρ κλπ., ανάμεσά τους και το Inside Job, που θέλουν να δώσουν μία ολοκληρωμένη εξήγηση της Οικονομικής Κρίσης, ίσως έχουν βιαστεί. Αλλά από την άλλη, κάλλιο πέντε και στο χέρι, να ξέρεις τι σου γίνεται μια ώρα αρχύτερα, μήπως συμβάλλεις κι εσύ σε μια μαζική αντίδραση για αλλαγή ή αναγέννηση – πράγμα το οποίο με φέρνει στον επίλογο του ντοκιμαντέρ. Το Inside Job μέχρι τότε είναι ένα ντοκιμαντέρ με τα όλα του και η όποια θέση φαίνεται να παίρνει είναι η εύλογη, αφού εξετάζονται όλα τα πειστήρια. Ο επίλογός του όμως είναι αταίριαστος με το ύφος που έχει μέχρι τότε, και παίρνει σχεδόν ακτιβιστική τροπή. Δεν έχω πρόβλημα με τον ακτιβισμό, τουναντίον. Αλλά δυστυχώς η φιλοδοξία των καλλιτεχνών να χρησιμοποιήσουν τον κινηματογράφο σαν πολιτική και κοινωνική δύναμη, όπως λένε (σχετική αναφορά στο Great Directors), έχει αποδειχθεί ότι είναι ουτοπία, όσο κι αν αναγνώρισαν (και φοβήθηκαν) τη δύναμη της εικόνας αρκετά πρόσωπα στην εξουσία. Πόσες ταινίες που χτύπησαν κατεστημένα στην καρδιά τους, έχουν πραγματικά καταφέρει να αλλάξουν κάτι; Πόσα ντοκιμαντέρ, που υποτίθεται ότι χτυπάνε ακόμα πιο άμεσα, κατάφεραν να αλλάξουν κάτι – πέρα από την ενημέρωση του πολίτη; Άλλο ενημέρωση και άλλο αφύπνιση. Η δύναμη που χρειάζεται για αφύπνιση και ακτιβισμό είναι εκατονταπλάσια του προσδοκώμενου αποτελέσματος, και σίγουρα το Inside Job δεν την έχει. Δεν παρέχει καν εναλλακτικές προτάσεις ή διορθωτικές ενέργειες. Έχει όμως την πυγμή της ενημέρωσης έξω από τα δόντια. Και γι’ αυτό πρέπει να θεαθεί από κάθε σκεπτόμενο πολίτη παγκοσμίως. Το Inside Job είναι το απόλυτο ντοκιμαντέρ του φεστιβάλ και αναμφίβολα το πιο επίκαιρο. Τέτοια ντοκιμαντέρ πρέπει να «φτιάχνουν» δικαστικές υποθέσεις, αλλά ποιο δικαστήριο θα τολμήσει να κλείσει μέσα τη μισή Wall Street;

ΤΟ ΕΙΔΑΜΕ: http://alithinapsemata.wordpress.com/2010/10/01/the-inside-job/

ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ:

INSIDE JOB [Greek subs] from ΕΛΛΗΝ ΑΝΔΡΟΜΕΔΙΟS on Vimeo.